تبيين مبانی، اصول و روش‌های تربیت جنسی در تربیت اسلامی‌

ستاره موسوي * / آیت الله پوینده **

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تبيين مبانی، اصول و روش‌های تربیت جنسی در تربیت اسلامی است. پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل مجموعه آیات و روایات، متون تخصصی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی است. نمونه‌گیری به صورت هدفمند انتخاب می‌شود. بر اساس یافته‌های پژوهش، مهم‌ترین مبانی تربیت جنسی عبارت‌اند از: تداوم نسل، واقع‌بینی، طبیعی بودن نیاز جنسی، عاملیت محیط و شرایط، عاملیت انسان، توانمندی و ارزش و اندیشه‌ورزی است. مهم‌ترین اصل‌های تربیت جنسی عبارت‌اند از: ارتباط صحیح با جنس مخالف، عمل‌گرایی، عفاف و پاک‌دامنی، الگوپذیری و پرهیز از افراط و تفریط است؛ در این راستا مهم‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از: توأم کردن علم و عمل، ایجاد عادات مطلوب، انعطاف‌پذیری، مراقبه و محاسبه نفس، امر به‌ معروف و نهی از منکر، عبرت‌آموزی و اسوه‌سازی، پرهیز از معاصی، تکریم شخصیت، محبت، اعتدال بیم و امید و میانه‌ورزی و اعتدال است.

واژگان کلیدی: تربیت جنسی، روش‌های تربیتی، اسلام.

مقدمه

کتب مقدس اسلام منطبق بر عالی‌ترین موازین شکوفایی فطرت آدمی است و رمز جاودانگی اسلام و تربیت اسلامی نیز از همین‌جا نشئت می‌گیرد؛ بدیهی است که در پرتو چنین تربیتی وصول به عالی‌ترین مراتب کمال و تعالی برای انسان امکان‌پذیر خواهد بود. توجه تربیت اسلامی به طبیعت آدمی، مستلزم توجه شایسته آن به تمام ابعاد گوناگون ذات آدمی است (رفیعی، 1392،76). یکی از ابعاد مهم تربیت، تربیت جنسی^[1] است که در کنار سایر تربیت‌ها، همچون تربیت اجتماعی، عقلانی، اخلاقی و ...، قابل طرح است (قائمی، 1380، 80).

تربیت جنسی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی،‌ پيشرفت ديني و معنوي را تسهیل می‌بخشد؛ بنابراين با توجه به اهميت حفظ سلامت رواني و جسماني، تعالي اخلاقي و رشد معنوي، در جهت تأمین سعادت آنها و ايجاد جامعه سالم و درنهایت نائل آمدن به قرب الهي، ضرورت ايجاب می‌كند كه نهادهاي آموزشی مرتبط با بحث تربیت جنسی، وظيفة خويش را در اين زمينه به نحو شايسته‌اي انجام دهند (کریمی، 1386،16).

از دیدگاه اسلام، غریزه جنسی نشانة زشتی به‌شمار نمی‌آید؛ بلکه مایه کمال و رسیدن به محبت و مودت است^[2] (روم، 21). در شریعت اسلام، لزوم مراعات اعتدال و اجتناب از افراط و تفریط در بحث غرایز، یک بحث کلیدی است. تاکنون تحقیقات بی‌شماری در مورد حریم کلیه امیال و غرایز انجام گرفته است (فقيهي،1387؛ سليم گندمي،1379؛ رضازاده،1369؛ رفيعي،1384؛ خدادادی،1381؛ خدادادي، مؤمنی کریم‌وندی، شكاري، 1388؛ بكايي و همكاران، 1388؛ طباطبایی عینکی، يونسي، كاوندي، 1388؛ مهرام، 1383؛ نادمي، سجاديان، 1388؛ لي، كاترل، وگنير، بن^[3]،2004؛ فقيهي، شكوهي‌يكتا، پرند،1387؛ نصيري،1388؛ فروتن، 1389؛ دني و يانگ^[4]،2006؛ براتمن، منسه، لسكو^[5]،2010) و این در حالی است که دربارة میل جنسی هنوز هم مسائل بی‌شمار و لاینحلی وجود دارد.

درواقع بعضی از محققان مثل رضازاده (1369) بیشتر به جنبه‌های روان‌شناختی مسائل جنسی پرداخته‌اند و بُعد تربیتی را کمتر مورد توجه قرار داده‌اند است. پژوهش‌های سلیم و گندمی (1379) نیز مسائل و مشکلات غریزه جنسی از دیدگاه قرآن و روایات را مورد توجه قرار داده‌اند و در آنها مبحث تربیت جنسی مورد توجه جدی قرار نگرفته است. خدادی (1381) علل انحرافات جنسی در بین جوانان و ارائه راهکارهای قرآنی را مورد تبیین قرار داده است. بکایی و همکاران (1388) ديدگاه والدين در مورد آموزش جنسي به نوجوانان را مورد بررسی قرار دادند. طباطبایی و همکاران (1388) نیز به‌طور خاص بر اصول و مؤلفه‌هاي آموزش جنسي تأکید کرده‌اند. لی و همکاران (2004) نیز کلیت نیازها و الزامات آموزش جنسی را نشان داده‌اند، نصیری (1388) نیز به آسیب‌شناسی تربيت جنسي پرداخته است. فروتن (1389) جامعه‌پذيري جنسيتي در كتاب‌هاي درسي را مورد پژوهش قرار داده است. دنی و یانگ (2006) برنامه درسی تک جنسیتی را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. براتمن و همکاران (2010) نیز به تبیین عمقی سلامت جنسی پرداخته‌اند. پژوهش‌های مربوطه بیشتر به کلیت مسائل جنسی، تأثیرات روان‌شناسی و آسیب‌های موجود در این زمینه پرداخته‌اند و همچنین آموزش جنسی نیز دراین پژوهش به‌طورکلی مورد توجه قرارگرفته است، در صورتی که پژوهش حاضر در تلاش است با استناد به آیات و روایات و پژوهش‌های پیشین به تبین مبانی، اصول و روش‌های تربیت جنسی پرداخته و در ادامه، مدل آموزشی عملی را نشان می‌دهد؛ بنابراین نظام آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران به‌عنوان يك نهاد مسئول در اين زمينه، وظيفه خود را به خوبي انجام نمی‌دهد و منبع درسي منسجمي كه به‌طور شايسته، مستقيماً به نيازهاي دانش‌آموزان در اين زمينه بپردازد، وجود ندارد. با توجه به اهميت موضوع و با عنایت به این پژوهش‌ها كه بر ضعف نهادهاي مرتبط با بحث پيشگيري از انحرافات جنسي در دانش‌آموزان اذعان داشته‌اند، هدف پژوهش، بررسی مبانی و آموزه‌های تربیتی جنسی مبتنی بر دیدگاه اسلام و قرآن است. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به تبیین ضرورت تربیت جنسی، مباني، اصول و روش‌های تربیتی جنسی در تربیت اسلامی پرداخته است.

سؤال پژوهش: مبنا، اصول و روش‌های تربيت جنسي در تربیت اسلامی‌ کدامند؟

روش پژوهش: روش پژ‌وهش حاضر، توصيفي - تحليلي است.

داده‌های تحقیق و مباحث تفصیلی

تربیت در این بعد شامل آن عده از عادات، ملکات و روش‌های بشری است که به غریزه جنسی بستگی دارند؛ مانند حیا زن و... است (مطهری، 1381). تربیت جنسی در یک معنای فراتر از آموزش جنسی، عبارت است از: به‌کارگیری شیوه‌هایی برای ایجاد صفات و رفتارهای جنسی سالم و زدودن صفات و رفتارهای جنسی غیرسالم در انسان (امینی، 1368، 199).

در ادامه به تبیین مبانی، اصول و روش‌های تربیت جنسی از دیدگاه اسلام  پرداخته شده است.

اسلام نسبت به غریزه جنسی اعتقاد دارد که ارضای آن باید در قالب ضوابط شرعی، مبانی و اصول مبتنی بر ارزش‌های انسانی و دینی باشد و در این صورت، قابل به کنترل صحیح این غریزه است (مطهری، 1381، 41). در دین اسلام، راجع به اصل غریزه جنسی و اعمال آن منع و یا سرکوب کردن آن به چشم نمی‌خورد (قائمی، 1380، 321). دین اسلام، وجود غریزه جنسی و توجه مضبوط به آن را وسیله‌ای برای رسیدن به محبت می‌داند (روم، 21)؛^[6] البته نه به آن اندازه که فرد همواره خود را اسیر و تابع آن ببیند. چنانچه پیامبر(صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: «هر کس دو چیز را بر من ضمانت کند، من بهشت را برایش ضامن می‌شوم و اینکه زبان و فرج خود را از گناه مصون دارد» (عاملی، 1366، 115).

ازدواج در اسلام به‌عنوان یک امر مقدس به‌حساب می‌آید و بر اساس مصلحت‌های مادی و معنوی، اعمال غریزه جنسی را بر وفق آیین خلقت اندازه‌گیری کرده و مقرر داشته است که با مراعات حدود قانونی، استفاده از سایر طرقی را که انحراف از سنت آفرینش است را ممنوع نموده و منحرفین را متعدی شناخته است (مؤمنون، 7-5)^[7]. در کل باید گفت اسلام با روش‌های تربیتی مناسب، انسان را به سوی تربیت غرایز هدایت کرده و در جهت رسیدن به تعالی، راهنمایی می‌نماید که این موضوع، ریشه در مبانی تربیت جنسی برگرفته از فطرت انسان‌ها در بعدی الهی دارد. در این راستا مهم‌ترین مبانی عبارت‌اند از:

1. مبنای تداوم نسل

در اینکه وجود غریزة جنسی، سببی برای تداوم نسل است، شکی نیست و تمام اندیشمندان و نویسندگان به این امر واقف‌اند. سابقه جنسی ازجمله نیازهای فیزیولوژیکی انسان است و با فعال شدن آن، تداوم نسل بشر را نیز برآورده می‌سازد (صالحی، 1381، 21).

اهمیت ازدواج به‌گونه‌ای است که به‌تنهایی باعث حفظ نیمی ‌از دین می‌شود (محمدی ری‌شهری، 1377، 5، 250) و نیم دیگر با رعایت تقوای الهی، از آفت‌ها مصون می‌ماند (یاوری، 1380، 21)؛ بنابراین مسائل جنسی به‌عنوان بخش طبیعی وجود انسان، نقشی حیاتی در تداوم بقای جامعه بشری دارد؛ از این‌رو با پررنگ نمودن این نقش می‌توان رویکردهای تربیتی را پیاده کرد که اهمیت این موضوع در زندگی یادآوری شده و این نیاز و میل در جهت اخلاقی هدایت می‌شود.

2. مبنای واقعبینی

در این مبنا، اولین توجه انسان به ضعفی است که در او وجود دارد. ضعف می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد، ازجمله ضعف بدنی و... ؛ بنابراین مقصود ما از ضعف به‌عنوان یک ویژگی عمومی انسان، بیشتر ضعف نفس است (باقری، 1368). خداوند بر مبنای واقع‌بینی نسبت به ضعف اشاره دارد و بیان می‌دارد: «او می‌خواهد به شما آسان بگیرد و این‌چنین انسان ضعیف خلق شده است»^[8] (نساء، 27).

به دلیل این واقع‌بینی است که باید با انسان‌ها با انعطاف رفتار کرد، آن هم در این بعد جنسی که به اهمیت موضوع می‌افزاید. در واقع‌بینی در تربیت جنسی زمینه‌ای فراهم می‌کند تا شرایط به‌وضوح برای فراگیران روشن شود و در دنیایی از تصورات و برداشت‌های غلط در این زمینة زندگی نکنند و همچنین موجب می‌شود تا به سؤالات زمینة جنسی و...، متناسب به سن آنها پاسخ گفته و آگاهی‌شان را رشد دهیم.

3. طبیعی بودن نیاز جنسی

محور غریزه در افراد همراه با ظهور تحولات جسمی، روانی و عاطفی است؛ از این‌رو چه بسیار حرکت‌هایی که در سایر آن پدید می‌آید و چه بسیار خودپسندی‌ها که بر اثر آن حاصل می‌شود که از طبیعت این نیاز است و اگر جهت یابد و هدف‌دار  شود به آدمی ارزش می‌دهد (امینی، 1368، 11).

می‌توان گفت بسیاری از لغزش‌های جنسی در زندگی افراد به دلیل برخورد غلط با این موضوع بوده که در ذهن بچه‌ها به‌مثابه عملی ناپاک مدنظر قرارگرفته و زمانی هم که ابهامی برای فراگیران شکل‌گرفته است با برخوردهای غلط مواجه شده‌اند؛ در صورتی که اگر بر مبنای طبیعی بودن این نیاز در کیفیت زندگی تأکید شود، نگاه غلط نسبت به این موضوع اصلاح شده و از آسیب‌های آتی جلوگیری به عمل می‌آورد.

4. مبنای عاملیت محیط و شرایط

در این بعد، شرایط اجتماعی نیز تأثیر شگرفی دارند. با توجه به تأثیرگذاری شدید دوستان در دوره نوجوانی و جوانی، لازم است در انتخاب این دوستان دقت کافی شود. احساسات حتی در بنیان خانواده و اجتماع نیز می‌تواند اثر بگذارد؛ از این‌رو نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در سطح اجتماعی نیز قابل‌بررسی و تحلیل است. در جایی دیگر به‌عنوان تأثیرپذیری انسان نیز بدان اشاره شده است (باقری، 1386). مبنای محیطی، نیز در تربیت جنسی نقش دارند؛ منظور از مبنای محیطی، کلیه عواملی است که پس از تولد کودک او را تحت‌تأثیر قرار داده و در شکلگیری او مؤثرند؛ از اين ميان، تأثير محيط خانواده بر تربيت جنسی و شکل‌گيري شخصيت فرزند و رویکردش نسبت به مسائل جنسی، بسي چشم‌گیرتر است. به همان موازات نیز اگر محیط‌های دیگر همچون محیط مدرسه و غیره که بستر آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی است از همان ابتدا متناسب با سن و ارزش‌های جاری جامعه آگاهی‌های لازم را در زمینة جنسی بدهند؛ از بسیاری از انحرافات و تجاوزهای جنسی جلوگیری به عمل می‌آید.

4. عاملیت انسان

این مبنا را می‌توان از حیطه‌های کنترلی انسان به‌شمار آورد که از ظاهر شروع و به طرف امور باطنی توسعه می‌یابد. منظور از ظاهر، همه امور مشهودی است که از انسان سر می‌زند و مظهر آنها، بدن است و مراد از باطن، شئونی است که قابل مشاهده نیست، همچون فکر و نیت (باقری، 1368). تأثیر و کنترل انسان به این مطلب اشاره دارد که هرگاه نقشی بر پیکر انسان نمودار شد، شبحی با رنگ و بوی خود در باطن خواهد افکند، شگفت‌تر آنکه اگر این نقش با تکلف و تصنع همراه شود، باز هم طنینی درونی خواهد داشت. خداوند به انسان‌هایی که به نور حق هدایت یافته‌اند و معضلات اجتماعی در آنها رسوخ نمی‌کند، می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خود بپردازید که اگر هدایت یابید، گمراهان به شما آسیبی نتوانند زد»^[9] (مائده، 105).

انسان همانند برگه‌ای نانوشته به دنیا می‌آید؛ ولی او استعداد کامل برای پذیرش همه چیز را دارد. این انسان است که به دست خود، آنچه را اراده می‌کند، از خوب و بد، بر خویش می‌نگارد؛ زیرا انسان از موهبت عقل بهره‌مند است؛ بنابراین يكي از مبناهایی كه بر شكل‌گيري تربیت جنسی انسان تأثیر دارد، مبنای انسانی است؛ زیرا كه عاملي موازي با دو عامل وراثت و محيط به شمار می‌آید و اين بدان معناست كه ممكن است فرد با تکیه‌بر توانمندي‌هاي خود، مسيري متمايز از آنچه داشته‌هاي وراثتي‌اش طلب مي‌كنند و متمايز از آنچه محيط فرهنگي و اجتماعي پيراموني‌اش اقتضا مي‌كند، برگزيند و خود، زندگي آينده خود را رقم زند و شخصيت خود را آن‌گونه كه مي‌خواهد، بسازد و بدین صورت فردی با محیط نامناسب و آگاهی ضعیف در زمینه مسائل جنسی اگر از بعد انسانی رشد یابد خود می‌تواند مسئولانه نسبت به مسائل جنسی برخورد نموده و به همین‌سان در زندگی خانوادگی خود نیز عملکرد بهتری داشته باشد.

6. مبنای توانمندی و ارزش

لازمة توجه به عامل توانمندی انسان در تربیت اسلامی این است که انسان، بدون توجه به رنگ، جنس و وضع اجتماعی، خانوادگی، ارزشمند و محترم است. امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «کسی که به بزرگواری عظمت خویش پی برد، شهوت‌هایش را خوار می‌کند»^[10] (دشتی، 1382، 449). از ویژگی‌های انسان توانمند و باکرامت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 1. خویشتن‌داری؛ 2. سادگی؛ 3. آبروداری؛ 4. بخشش و گذشت (دشتی، 1383، 138)؛ بنابراین ميل به كمال در انسان، ميل اصيلی است و او همواره در تكاپوي دستيابي بدان است و در تربيت اسلامي اين ميل اصيل بايد همواره مورد توجه قرار گيرد. در روش تربيت جنسی نيز بايد كمال‌جويي انسان مدنظر باشد و مربي اين ميل اصيل را از نظر دور ندارد؛ از این‌رو در روش تربيت جنسی بايد به دنبال كشف زمينه‌هايي بود كه اين ميل و گرايش را بيدار كنند.

7. مبنای اندیشه ورزی

یکی از ویژگی‌های عمومی انسان، اندیشه‌ورزی است و همه آدمیان درگیر اندیشه‌ورزی‌اند و اگر گاه قومی به سبب عدم تفکر مورد نکوهش قرار گرفته‌اند، درواقع نه به سبب عدم تفکر، بلکه به علت عدم تفکری معین و پویا نکوهیده شده‌اند (باقری، 1380، 66).

اگر عقل از اسارت هوای نفس آزاد نشود و به سوی کمالش برانگیخته نشود، دچار خفتگی می‌شود؛ زیرا شهوت‌گرایی، دیده حقیقت‌بین آدمی را کور می‌سازد و مانع تعقل صحیح انسان می‌شود. حضرت علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «شهوات، عقل انسان را از کار می‌اندازد» (دشتی، 1382، 109)؛ بنابراین برای تربیت جنسی در کودکی لازم است که قوه تعلق کودک را پرورش داده و با تمرین و یادآوری مکرر و مداوم عادات درست جنسی، آن را در ذهن کودک ملکه نماییم. تقویت قوه تعقل در کودک، اگر با پرورش بعد دینی همراه باشد، تأثیر عمیق‌تری می‌تواند داشته باشد؛ بنابراین، تربيت جنسی باید بر مبناي خرد حرکت کند و اين موضوع از زمینه‌های اساسي تربيت است؛ اگر به اين مطلب عنايت شود، به‌طورکلی انسان را در يکي از ابعاد مهم شخصيتي پيش برده است و توانسته انسانيت را که از امتيازات خاص آدمي است، به او بدهد. تفکر به‌عنوان يک امتياز انسان می‌تواند تمام جهات زندگي او را بارور کند؛ از این‌رو لازم است به‌عنوان مبنا در تربيت جنسی مورد توجه قرار بگيرد؛ زیرا تفکر، مبنای تحول و رشد است، در اسلام برای تفکر، ارزش والایی در نظر گرفته‌اند. امام علی(علیه السلام) تفکر را کلید پربرکتی می‌دانند. ایشان می‌فرمایند: «لاعلَم کَالتفکّر؛ هیچ دانشی همسان تفکر نیست» (دشتي، 1383).

اصول تربیت جنسی

1. اصل پرهیز از افراط و تفریط

دومین اصلی که در تعلیم و تربیت اسلامی باید رعایت شود، اعتدال است. اعتدال در مقابل افراط و تفریط است. هر کدام از این دو موجب اختلال در سلامت امور می‌شود. در تربیت نیز که با روح و روان انسان‌ها سروکار دارد، پرهیز از افراط و تفریط از لوازم تعلیم و تربیت کارآمد است؛ «چون هر قوه و استعدادی برای هدف و غایتی ساخته شده و مجموع آن هم غایتی کلی دارد، ما اگر بخواهیم بفهمیم که یک قوه در حد وسط است یا در افراط و یا در تفریط باید این جهت را کشف کنیم که این قوه اصلاً برای چه آفریده شده است. آنچه برای آن آفریده شده، حد وسط است که اگر بیشتر از آنچه برای آن آفریده شده به‌کار افتد، افراط است و کمتر از آن تفریط است. قوه خشم در حدی که انسان از خود دفاع کند، حد وسط آن است و اگر کمتر از آن باشد انسان به صورت آدم ضعیف توسری خوری درآید که حد نقص و تفریط آن است و بیشتر از آن، حد افراطش باشد که انسان به صورت فرد مهاجمی درآید که می‌خواهد توی سر دیگران بزند» (مطهری، 1374، 125-126)؛ بنابراین در جامعه به انسان‌های معتدل نیاز داریم؛ انسان‌هایی که نه اهل افراط و نه تفریط باشند.

2. اصل الگوپذیری

ازآنجا كه فطرت آدمي، آمادة نقش‌پذيري از الگوست، قرآن كريم بر دقت در انتخاب الگو بسيار تأكيد می‌کند. اساساً بعثت پيامبران از جانب خداوند، با هدف ارائة الگويي براي انسان‌هاست. شايد علت اينكه قرآن، تنها حضرت ابراهيم(علیه السلام) و پيامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) را الگو معرفي مي‌كند، اين است كه اين دو پيامبر بزرگوار، جامعيت فوق‌العاده‌اي داشتند كه بيش از ديگر پيامبران و در همة امور مي‌توانند الگوي آدميان باشند. قرآن كريم دراين‌باره مي‌فرمايد: «به يقين در ابراهيم(علیه السلام) براي شما اسوه و الگوي خوبي هست»(ممتحنه، 4)؛ بنابراین بلافاصله مي‌فرمايد: «هر آن كسي كه با ابراهيم و همچون او، از ايمان و عمل صالح برخوردار باشد، براي شما الگوست. قرآن كريم به دليل برخورداري حضرت ابراهيم(علیه السلام) از برخي ويژگي‌ها، همچون امت واحده بودن و به مقام امامت رسيدن، او را الگوي برجسته معرفي كرده است؛ از این‌رو الگوي شايسته بايد در همة ابعاد، نقش تربيتي و نمونه بودن خود را ايفا كند. اين نكته نشانگر آن است كه در عين وجود الگوهاي مختلف، آدمي بايد به الگوي حَسَن - الگويي كه در همة ابعاد و جوانب، بهترين است - چشم بدوزد و تنها او را در همة زواياي زندگي، نصب‌العين خود قرار دهد؛ بر اين اساس، در فرایند تربیت جنسی باید الگو بود و افراد را به‌صورت فراگیر به سمت الگوهای اصیل هدایت کرد.

3. ارتباط صحیح با جنس مخالف

اسلام به‌طورکلی (خواه دختر و پسر یا زن و مرد نامحرم) به‌منظور حفظ عفت عمومی، هرگونه ارتباط نامشروع با نامحرم، اعم از سخن گفتن از روی هوس، نگاه ناپاک، تماس بدنی و ...، را ممنوع کرده و بر حیا و پاکدامنی تأکید نموده است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) سخن گفتن زن با مرد نامحرم را نهی کردند و فرمودند: «هر مردی که با زن نامحرمی دست دهد، دچار غضب الهی شود و هر کس با زن نامحرمی همراه شود و در جای خلوتی قرار گیرد، در زنجیری از آتش قرار خواهد گرفت» (مجلسی، 1365، 101، 32). واقعیت آن است که غریزه جنسی از نیرومندترین غرایز در وجود انسان است که بسیاری از رفتارهای انسانی را شکل می‌دهد و به‌گونه‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. اسلام، یک مکتب جامع است و می‌خواهد مسلمانان از لحاظ روحى، آرام و اعصابى سالم و چشم و گوشى پاک داشته باشند تا بتوانند قله‌های رفیع انسانی و رستگارى را فتح نمایند و از طرف دیگر به نیازهای فطری خود نیز دست یابند؛ بنابراین با حساسیت ویژه،  اما واقع‌بینانه و لحاظ کردن طبیعت و امیال درونى انسان، قوانین و احکامى را جهت نگهدارى فرد و جامعه در خط میانه‌روی وضع کرده است.

4. عفاف و پاکدامنی

در قرآن کریم خداوند عفت را از صفات مؤمنین شمرده است (مؤمنون، 5). در قرآن چهار بار از ریشه «عفاف» استفاده شده است که عبارتنداز:1. سوره بقره، آیه 273: کسانی که از حال آنها اطلاعی ندارند، به‌سبب خویشتن‌داری و عفت نفس ایشان، گمان می‌کنند که آنها غنی و بی‌نیازند (مکارم شيرازي،1380، 3)؛ در این آیه شریفه، کنش بزرگ‌منشانه، «مناعت طبع» عفاف است؛ یعنی خویشتن‌داری، عزت‌نفس و امتناع از دست نیاز دراز کردن در مقابل دیگران، عفاف است؛2. سوره نساء، آیه 6: درباره شناخت زمان رشد و بلوغ یتیمان به سرپرستان سفارش می‌کند که از دست درازی به اموال یتیمان خودداری کنند و عفاف ورزند. این آیه نیز خویشتن‌داری را عفاف خوانده است.3. سوره نور، آیه 32: و کسانی که اسباب زناشویی نمی‌یابند، پاک‌دامنی ورزند تا خداوند از بخشش خویش، توانگرشان گرداند. در این آیه شریفه خویشتن‌داری را به رام کردن قوه جنسی اطلاق فرموده است؛ 4. سوره نور، آیه 60: و زنان یائسه‌ای که امید زناشویی ندارند، گناهی نیست که جامه‌ها را فروگذارند، به شرط آنکه زینت‌نمایی نکنند و اگر پاک‌دامنی بورزند، بهتر است و خداوند، شنوای دانا است.

5. تشکیل خانواده

«و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون» (روم، 21)؛ ازدواج، نخستین سنگ بنای تشکیل خانواده و بالطبع، جامعه و اجتماع است و میزان اندیشه و تدبر در آن در میزان پیشرفت یا انحطاط و صعود یا سقوط جامعه تأثیر دارد. اسلام آن را نه‌تنها کاری مقدس دانسته، بلکه جوانان را مؤکداً بدان توصیه کرده است. هر ازدواجی دارای اهداف خاص خود است، ولی در این میان، برخی از اهداف، کم‌اهمیت و درنتیجه، ناپایدارند و نمی‌توانند برای دراز مدت، خوشبختی زوجین را تضمین کنند. برخی نیز ارجمند، مهم و درنتیجه پایدارند؛ بنابراین شایسته است ازدواج با توجه به این اهداف در نظر گرفته شود. ازدواج از این نظر که عاملی برای نجات از آلودگی، تنهایی و سببی برای بقای نسل است، خودداری از آن همیشه سبب ایجاد بی‌تعادلی و نابهنجاری رفتاری می‌شود، گاهی هم فساد شخصیت و حتی بیماری جسمی به همراه می‌آورد؛ بنابراین بهترین و بالاترین نعمت‌ها برای هر زن و مرد از نظر اسلام، تشکیل خانواده است.

روشهای تربیت جنسی

الف) مراقبه و محاسبه نفس

يکی از روش‌های مهم تربیت جنسی‌، محاسبه مداوم از خود با اتکا به روش حسابرسی فردی است. محاسبه به معناي حسابرسی متقابل است که یک‌طرف آن، فرد و طرف مقابلش، نفس است. در این‌باره پيامبر(صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: «مراقب خويش باش و قبل از مرگ به‌حساب خود برس كه اين كار، حساب تو را فرداي قيامت آسان‌تر مي‌كند»^[11] (مجلسي،1365، 74/84)؛ علاوه‌بر این، اقتضاي عقل، حسابگري است و حسابگري ملازم با دین‌مداری و ايمان‌محوري است؛ چنان‌كه درروايت آمده است كسي كه حاسب نفس خويش نباشد، مؤمن نيست «لا يكون العبد مؤمناً حتي يحاسب نفسَهُ اشدَّ من محاسبة الشريك شريكه و السيّد عبدُهُ»^[12] (مجلسي، 1365، 67/72، 45).

ب) مجاهده و تحمیل بر نفس

چنانکه که گفته شد، انسان همواره در معرض خطر هواهای نفسانی است؛ زیرا نفس به دنبال دنیاطلبی است، پس اگر انسان آن را رها کند، به‌تدریج عقل را به نابودی می‌کشاند؛ بنابراین لازم است انسان علی‌رغم کراهت نفس، اموری را به خود تحمیل و بدین طریق نفس سرکش را رام نماید. شيوه ديگري كه در سيره تربيتي ائمه معصومين در مبارزه با نفس و خودسازي به آن تأكيد شده، مجاهده و تحميل بر نفس است؛ اين امر يعني وادارکردن خود به انجام رفتارهاي پسنديده که مخالف میل‌ها و گرایش‌های نفساني است.^[13]

ج) پرهيز از معاصی

گناه روح، طاعت و بندگی را از انسان سلب می‌کند. أبى‌بصير گويد: «از امام صادق (علیه السلام) شنيدم كه می‌فرمود: هرگاه مرد مرتكب گناهى شود در قلب او نقطه سياهى ظاهر می‌شود، پس اگر توبه نمود آن سياهى محو می‌شود، ولى اگر بر گناهش افزود بر آن سياهى نيز افزوده می‌شود تا جايى كه سياهى بر قلبش چيره می‌شود؛ پس بعد از آن، هرگز به رستگارى نمی‌رسد»^[14] (کليني، 1375، 3، 373).

د) اعتدال بيم واميد

اميد بیش‌ازاندازه فرد را گستاخ می‌کند و خوف و بيم بیش‌ازاندازه فرد را متوقف می‌سازد؛ بنابراین خوف و رجا، امري تشكيكي و ذو‌مراتب است و همچنین حد نصابي دارد كه مؤمن بايد حداقل مرتبه آن را داشته باشد. اميد بیش‌ازاندازه فرد باعث مي‌شود كه او گستاخ شود و از ارتكاب به فعل غیراخلاقی باكي نداشته باشد و داشتن مرتبه‌اي از خوف، مانع از فعل غیراخلاقی مي‌شود (مصباح يزدی، 1389، 120)؛ اما بهترین رويه برای رشد و تعالی اخلاقي «اعتدال بیم و امید» است.

هـ) میانه‌روی و اعتدال در کارها و عبادات

قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه معرفی کرده و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نیز علاوه‌بر رعایت اعتدال در تمامی رفتار و اعمالشان همواره مردم را به این مهم می‌خواند که «یا ایها الناس علیکم بالقصد، علیکم بالقصد، علیکم بالقصد». پیامبر(صلی الله علیه وآله) مي‌فرمايد: اين دين محکم و متين است؛ پس با ملايمت در آن درآييد و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحميل نکنيد تا مانند سوار درمانده‌ای باشد که نه مسافت پيموده و نه مرکبي به‌جا گذاشته است، مرکبش در ميان راه از رفتن بازمانده و خودش هم به مقصد نرسيده است^[15] (مجلسي،1365،71، 212). آنان که اندازه نمی‌شناسند و در هر امري زیاده‌روی يا کوتاهي می‌کنند، به مقصد نمی‌رسند، دین‌مداری نيز اعتدال می‌طلبد و براي سير دادن آدميان به مقاصدي که دين مشخص کرده است، بايد استعداد و مرتبه وجودي آنان و اصل تدریج در تربيت رعايت شود.

ت) امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف که عبارت از طلب و درخواست انجام امور خير و نيک است، بيش از موعظه و نصيحت و حتی وصيت در اسلام مورد تأکيد قرار گرفته و جزء واجبات است. نهی از منکر به‌عنوان يک روش تربيتی برای جلوگيری فرد از سقوط و افتادن در مهالک است (حاجی‌زاده، 1386، 89). از امام صادق(علیه السلام) سؤال شد آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است؟ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: این کار بر شخصی واجب است که مورد احترام و اطاعت دیگران باشد و نسبت به تشخیص معروف از منکر عالم باشد، نه بر ضعیفی که خود در انتخاب راه متحیر است^[16] (مجلسي، 1365، 97، 93). با اين اوصاف مي‌توان نتيجه گرفت، مربياني که از حيث نظري و عملي شایستگی‌های لازم را دارا هستند، بايد از اين روش در تربيت جنسی بهره گيرند.

ص) عبرتآموزی

در عرصه اخلاق و تربيت به‌کار بردن کلمه عبرت «اختصاص به پند گرفتن از سرنوشت گذشتگان و پندهای مربوط به دنيا و آخرت است». قرآن، ما را به سیر و سفر در آثار گذشتگان و تجربه‌آموزی از پیشینیان دعوت می‌کند: «آیا در زمین سير نکرده‌اید تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنها بودند، چگونه بوده است؟ آنها از ایشان نیرومندتر بودند و آثاری [پایدارتر] در روی زمین باقی گذاشتند. خدا آنان را به کیفر گناهانشان گرفتار کرد و در برابر خدا حمایتگری نداشتند»^[17]؛ بنابراین هرچه روحیه عبرت‌گیری بیشتر شود، خودنگهداری انسان افزایش می‌یابد و درنتیجه افعال غیراخلاقی او کمتر می‌شود. مربي باید روش عبرت‌آموزی را به‌درستي به‌کار گيرد و متربي را عبرت‌پذیر بار آورد و بهترین پشتیبان را برای سلوک تربیتی خود فراهم ‌آورد.

ث) روش تکريم شخصيت

احترام‌جويي يکي از نیازی‌های طبيعی انسان بوده و پشتوانه سلامت روان و از مهم‌ترین عوامل رشد شخصیت افراد جامعه است؛ از این‌رو، یکی از روش‌های کارآمد در تربیت، «تکریم شخصیت» است. امام صادق(علیه السلام) مي‌فرمايند: «از ما نيست كسي كه بزرگسال ما را احترام نكند و به خردسال ما ترحم ننمايد» (مجلسی،72، 137). احترام و تکریم شخصیت آدمی چه پيامدهايي در تربيت جنسی افراد دارد؟ در پاسخ می‌توان گفت که اگر انسان در درون، احساس عزت نماید، به فعل غیراخلاقی روی نمی‌آورد و می‌تواند هنگامی‌که طوفان شهوات، وجودش را متلاطم می‌کند، خود را سالم نگه دارد؛ اينجاست که مربي آگاه، ضمن آنکه خود، احترام تک‌تک شاگردان را مراعات مي‌کند، تلاش مي‌کند تا نوعي ارتباط مبتني بر احترام را در بين شاگردان رواج دهد.

چ) روش انعطافپذیری

منظور از انعطاف‌پذيري، مدارا و شفقت همراه با عفو نسبت به مردم است. از برجسته‌ترين صفات عالية انساني، گذشت است كه ماية تعالي روح بشر می‌شود. امام صادق(علیه السلام) مي‌فرمايند: «سه چيز از صفات خوب دنيا و آخرتند: گذشتن از كسي كه به تو ستم كرده و پيوستن به آنكه از تو بريده و خویشتن‌داری زماني كه با تو ناداني كنند» (اسدی شيخ احمد لو،1386، 75). با توجه به‌ روايات ديني، این‌گونه استنباط می‌شود كه انعطاف‌پذیری از منظر اسلام استقامت نرم توصيف شده است. منظور از اين كلمه درواقع اين است كه نه آن‌قدر نرم و سست باشيم كه با هر بادي بلرزيم و از پاي دربیاییم و نه آن‌چنان سفت و محكم كه بشكنيم؛ از این‌رو اسلام مؤمنان را در مواجهه با مشكلات و موانع به استقامت نرم توصيه می‌کند.

ح) روش موعظه

در آية 61 سورة طه و آیة 13 سورة لقمان، نهي از شرك ورزيدن و افتراء و افتراء به خدا، تبيين شده و شرك به خدا بزرگ‌ترین ظلم خوانده شده است و نيز در آیة 16 از سورة لقمان، آن حضرت به پسرش موعظه مي‌كند كه خدا اعمال بد و خوب را هرچند هم‌وزن دانه خردل باشد، در روز حساب محاسبه مي‌نمايد و در آیة 17 همين سوره، از زبان لقمان نقل مي‌كند كه پسرش را به نماز، امر به‌ معروف و نهي از منكر و صبر در مصائب وا می‌دارد و با لسان محبت‌آمیز او را موعظه می‌نماید. در آية 18 سورة زمر، از نشانه‌هاي انسان‌هاي با درايت، اين امر را بیان ‌می‌کند كه آنان وقتي سخن حقي را بشنوند به‌صورت نيكوتری به آن عمل می‌کنند.

خ) روش توأم کردن علم و عمل

آموزش عملی چون با حواس انسان سروکار دارد، عمیق‌تر است. آدمي باید همواره در جست‌وجوی بیشتر كمالات باشد. از نظر قرآن کریم و روایات، به‌ویژه احادیث امام صادق(علیه السلام) در باب تربیت اخلاقی ازجمله امام صادق، علم به عمل، گام نخست در راه کمال معنوی است. قرآن کریم، عالمان بی‌عمل را مانند سگ و حمار دانسته و به سرزنش آنها پرداخته است. امام علی(علیه السلام) از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نقل می‌کند که «دانشمندان دو گروه‌اند: آنان که به علم خود عمل می‌کنند، از عذاب دوزخ نجات می‌یابند؛ اما عالمان بی‌عمل، شقاوتمندند و در عالم آخرت، دیگران از بوی بد تعفن آنان رنج بسیار می‌برند (فیض، 1372، 126).

ذ) روش ايجاد عادت مطلوب

عادت، نقش بزرگ و مهمي را در زندگي بشر ايفا مي‌كند. اگر اين موهبت خدادادي در فطرت آدمي وجود نداشت، انسان ناگزير بود همه عمر خود را به یادگرفتن، راه رفتن و سخن گفتن بگذراند. در زمان پيامبر(صلی الله علیه وآله)، ایشان فضايي را فراهم می‌کردند كه در آن فضاي تربيتي، افراد با خواست قلبي به عادات پسنديده، ترغيب و تشويق مي‌شدند و پس از مدتي اين عادات، دروني و جزء شخصيت آنها مي‌شد ( کریمی، 1386). درواقع بر اساس این روش تربیت جنسی به فرد کمک می‌شود تا به روش دینی نیازهای جنسی خود را برآورده سازد و عادات مطلوبی در خود پرورش دهد.

ر) روش اُسوهسازی

 انسان به‌طور طبیعی تحت‌تأثیر افکار، عقاید، گفتار، رفتار و حرکات دیگران، به‌ویژه پدر، مادر و مربیان، قرار می‌گیرد و بر اساس آن، شخصیت، رفتار و اعمال خود را شکل می‌دهد. به این‌گونه افراد که مورد توجه دیگران قرار می‌گیرند، الگو گفته می‌شود؛ از این‌رو مربیان وظیفه دارند از این فرصت برای تربیت اخلاقی افراد استفاده کنند. در این روش، افزون بر اینکه مربیان باید الگوهای مناسبی، به‌ویژه در مسائل جنسی باشند، باید الگوهای متناسب با متربیان را به آنان معرفی نمایند.

ز) روش محبت

خدای سبحان، پیامبر گرامی‌اش را به روش محبت آراسته بود و آن حضرت با چنین روشی در تربیت مردمان توفیق یافت. پس به لطف و رحمت الهی با آنان نرمخو و پرمهر شدی، و اگر تندخو و سخت‌دل بودی، هرآینه از پیرامونت پراکنده می‌شدند. پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه^[18]؛ بنابراین انسان به فطرت خود، نیازمند محبت است و با هیچ‌چیز چون محبت نمی‌توان آدمی را متحول ساخت و او را به سوی کمال سیر داد؛ زیرا با هیچ‌چیز دیگری جز محبت نمی‌توان در دل آدمیان راه برد و دل ایشان را به دست آورد و آنان را از سرکشی و پلیدی بازداشت و به بندگی و درستی وا‌داشت.

تبیین پیامدهای تربیتی ازدواج

علامه جعفري فرموده‌اند: «اسلام با ازدواج می‌خواهد انسان واقعي به‌وجود آورد و مسئله انسان و انسانيت مطرح است» (آزرمى سه سارمى، 1379، 7). در اثر ازدواج، غريزه جنسي در مسير طبيعي خود قرار مي‌گيرد و موجب می‌شود تا انسان تا حد زيادي مصون بماند؛ بنابراین تبیین پیامدهای تربیتی ازدواج، زمینه‌ای فراهم می‌کند تا جوانان گرایش کمتری به انحرافات جنسی قبل از ازدواج داشته باشند و میل به تشکیل خانواده در آنها به صورت سازنده رشد یابد.

شکل 1: تبیین مبانی، اصول و روش‌های تربیت جنسی

مبنای میل جنسی بر بقا است و فلسفه هماهنگی و اجزای آفرینش به سوی هدایت میل جنسی به منظور بقا است؛ بر اساس این مبنا، انسان باید با جنس مخالف در ارتباط سالم، باشد تا در پرتو ارتباط سالم نسل بقا پیدا کند و با توجه به جنبه‌های عملی ارتباط سالم، زمینه برقراری این رابطه محقق خواهد شد؛ بنابراین روش تربیتی که این رابطه را تسهیل می‌کند، اولاً مستلزم این است که انسان آگاه به این آموزه‌های ارتباطی عمل کند و در ضمن برای جلوگیری از انحراف جوانان، پیامدهای تربیتی ازدواج را روشن نماید.

یکی دیگر از مبناهای خلق نیاز جنسی، واقع‌بینی است و همچنین قضاوت مبتنی بر حقیقت‌های آفرینش و هستی است و واقع‌گرایی انسان زمینه‌ای فراهم می‌کند که وی در دنیای بودها زندگی کرده و با توجه به شرایط فعلی، تجربه و عمل سالم را برایش تسهیل نماید؛ از این‌رو روش تربیتی که این زمینه را فراهم می‌کند تا واقعیت را نشان دهد و عمل و تجربه سالم را مهیا کند، مستلزم انعطاف‌پذیری مربی است؛ زیرا مربی که انعطاف دارد و دیدگاه‌های مختلف را به‌عنوان واقعیت نظام هستی می‌پذیرد، در این زمینه یاری‌رسان خواهد بود.

یکی دیگر از مبناهای آفرینش انسان و هستی، طبیعی بودن میل جنسی است و این گرایش جنسی، مستلزم تشکیل خانواده است و روش‌های تربیتی که زمینه این شرایط را فراهم می‌سازد، مراقبه و مجاهده است؛ زیرا زمینه‌ای فراهم می‌کند تا میل طبیعی به صرف طبیعی بودن، سرکش نشود.

یکی دیگر از مبناهای میل جنسی، عاملیت محیط و شرایط است؛ زیرا میل جنسی مثل سایر امیال از شرایط محیطی متأثر خواهد بود و اصل مرتبط در این راستا، عفاف و پاک‌دامنی است؛ بدین‌منظور که محیط، تنوع و تحرکات محیطی، زمینه انحراف جنسی را ایجاد ننماید و در این زمینه می‌توان از روش تربیتی یاری‌رسان که عبارتند‌از: عبرت‌آموزی و اسوه‌سازی است، صحبت کرد؛ زیرا زمانی که جامعه الگو باشد، پاک‌دامنی هدایت خواهد شد.

یکی دیگر از مبناهای نیاز جنسی، عامل انسانیت است بر نقش، اراده و اختیار انسان تأکید دارد؛ از این‌رو اصلی که از این مبنا گرفته‌شده، پرهیز از افراط و تفریط و الگوپذیری است؛ زیرا بر این موضوع تأکید می‌کند که انسان نقش و اختیار دارد و می‌تواند با رعایت تعادل و الگو‌گیری از موازین صحیح تربیتی، زمینه هدایت صحیح میل جنسی را فراهم کند. روش تربیتی تسهیل‌کننده این میل، پرهیز از معاصی، ایجاد عادت مطلوب، اعتدال بیم و امید و میانه‌ورزی و اعتدال است که نقش انسان را در محوریت آن قرار می‌دهد.

یکی دیگر از مبناهای میل جنسی، توانمندی و ارزشی است که مبتنی بر این موضوع است، اینکه همه امیال انسان ابزاری برای تکامل انسان هستند، به شرطی که به‌سمت متعادل آن هدایت شوند؛ از این‌رو اصلی که این مبنا را پررنگ می‌سازد، عمل‌گرایی و تزکیه است. درواقع با توأم نمودن علم عمل و همچنین پاک‌دامنی می‌توان این میل را به صورت صحیح هدایت کرد؛ بنابراین روش تربیتی تسهیل‌کننده در این زمینه، تکریم شخصیت و محبت است که زمینه عفاف و تکامل انسان را میسر می‌نماید.

یکی دیگر از مبناهای میل جنسی، تعقل است؛ درواقع منظور از این مبنا این است که در پرتو هر میلی باید عقلانیت باشد و خوی انسانی و نه حیوانی حاکم باشد؛ از این‌رو اصل هدایت‌کننده این مبنا، پرورش آموزه‌های عقلانی است که باعث تقویت تفکر و عقلانیت می‌شود و روش تربیتی در این زمینه، امر به معروف و نهی از منکر و موعظه است؛ زیرا وقتی عقل و تفکر انسان رشد یابد، او باید به امر به معروف و نهی از منکر بپردازد و دیگران را آگاه نماید.

جمعبندی

تربیت جنسی به معنای هدایت و کنترل امیال جسمانی، شکوفاسازی عفت و خودکنترلی در جهت مطلوب است. تربیت اسلامی بر اساس مبانی، اهداف و اصول خود، راه و روش‌هایی را ارائه می‌کند، بدین‌گونه که عواطف طبیعی، غریزی و نشئت ‌گرفته از خود را به کنترل درآورده و به استفاده صحیح از آنها مبادرت می‌ورزد و از آنها پلی به معنویات می‌زند. از نظر تربیت اسلامی، غرایز جنسی نشانه پلیدی، ناپاکی و نگرانی نیست تا اسلام آن را به نظر گناه بنگرد. دید تربیت اسلامی، برخلاف دید مرتاضانی است که مسائل جنسی و جنبه‌های مادی و ثروت را پلید بدانند؛ بلکه آنها را مایه تربیت زندگی رونق و جلا‌دهنده آن به‌حساب می‌آورد.

از طرفی اهداف غایی آموزش و پرورش (در رشد همه‌جانبه شخصیت) بوده و برای رسیدن به این هدف، تربیت جنسی و شناخت مبانی آن، یکی از ضروریات است. امروزه افراد از آزادی بیشتری برخوردارند و جوانان، کمتر تحت مراقبت سنجیده قرار می‌گیرند. بسیاری از مسئولان، اولیاء و نوجوانان در اثر تغییر آداب و رسوم و شرایط کنونی در مورد مسائل جنسی در حال سرگردانی و اتخاذ رویه‌ای اشتباه نسبت به آن بسر می‌برند؛ از این‌رو با توجه به مبانی ذکر شده، لزوم توجه بیش از پیش به این مقوله را نمایان نموده و در نهایت، هدف آن است که وقتی کودک به سن تکلیف و بلوغ رسید، در رابطه با عفت خود، باید بداند که چگونه موضعی اتخاذ و مسیری شایسته انتخاب نماید که از پلیدی‌ها دور شود و به کنترل صحیح این غریزه پرداخته و به سعادت و نیکبختی برسد. پژوهش حاضر، اهمیت و ضرورت تربیت جنسی را نشان داده است که با یافته‌های بلندهمتان (1393)، افشاری (1394) همسو است. مهم‌ترین مبانی تربیت جنسی عبارت‌اند از: تداوم نسل، واقع‌بینی، طبیعی بودن نیاز جنسی، عاملیت محیط و شرایط، عاملیت انسان، توانمندی و ارزش و اندیشه‌ورزی است و مهم‌ترین اصل‌های تربیت جنسی عبارت‌اند از: ارتباط صحیح با جنس مخالف، عمل‌گرایی، عفاف و پاک‌دامنی، الگوپذیری، پرهیز از افراط و تفریط است و در این راستا، مهم‌ترین روش‌های تربیت جنسی عبارت‌اند از: توأم کردن علم و عمل، ایجاد عادات مطلوب، انعطاف‌پذیری، مراقبه و محاسبه نفس، امر به معروف و نهی از منکر، عبرت‌آموزی و اسوه‌سازی، پرهیز از معاصی، تکریم شخصیت، اعتدال بیم و امید و میانه‌ورزی و اعتدال است و این یافته‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم با یافته‌های محمد جانی و همکاران (1395) همسو است. برگزاری مداوم دوره‌های دانش‌افزایی درزمینة تربیت جنسی. تدوین محتوای تربیت جنسی در موسسه‌های آموزشی، آموزش والدین در زمینه تربیت جنسی و آداب جنسی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی مداوم به منظور تقویت کنترل میل جنسی پیشنهاد می‌شود.

منابع

* قرآن کریم.

1. افشاری، حسین؛ «تربیت جنسی کودک در روایات اهل‌بیت(سلام الله علیها)»؛ مجله حدیث و اندیشه، شماره 31، 1393، صص 74-93.
2. امینی، ابراهیم؛ آیین تربیت؛ تهران: انتشارات اسلامی، 1368.
3. آزرمى سه سارمى، سعید؛ ميثاق مقدّس؛ تهران: سازمان ملى جوانان، 1379.
4. آمدی، تیمی، عبدالوهاب؛ غررالحکم؛ چاپ سوم، تهران: جامعه، 1377.
5. باقری، خسرو؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی؛ چاپ هفتم، تهران: انتشارات مدرسه، 1380.
6. باقری، خسرو؛ نگاهی به تربیت اسلامی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات مدرسه، 1368.
7. بكايي، مهشيد؛ و دیگران؛ )ديدگاه والدين در مورد آموزش جنسي به نوجوانان( چهارمين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، 1388.
8. بلندهمتان، کیوان؛ «بازنمايي تجربه زيسته والدين از چگونگي آموزش اخلاق جنسي به فرزندان خود»؛ فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، شماره 15، 1393، صص 715-744.
9. حاجی‌زاده، محبوبه؛ «رويكردي فرهنگي بر آموزش‌هاي جنسي»؛ سومين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي، 1386.
10. دشتی، محمد؛ ترجمه نهج‌البلاغه؛ چاپ دوم، قم: انتشارات قدس، 1383.
11. رضازاده، فاطمه بيگم؛ «نظام تربيت جنسي كودك در اسلام»؛ پایان‌نامه كارشناسي ارشد، تهران: دانشگاه تربيت مدرس، 1369.
12. سلیم گندمی، غلامعلي؛ «مسائل و مشکلات غریزه جنسی و عوامل کنترل آن از دیدگاه قرآن و روایات»؛ پایان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک.
13. صالحی، فردین؛ مؤلفه‌های انحراف جنسی کودکان؛ قم: انتشارات راه زبان،1381.
14. طباطبايي عينكي و دیگران؛ (بررسي اصول و مؤلفه‌هاي آموزش جنسي به نوجوانان و جوانان)، پنجمين همايش مشاوره اسلامي، انتشارات انديشه ماندگار، 1388.
15. عاملی، شیخ حر؛ وسایل الشیعه؛ ترجمه شیخ علی صحت؛ تهران: انتشارات ناس، 1366.
16. فرميهني فراهاني، محسن؛ «بررسي محتواي مناسب براي تربيت جنسي در مدارس»؛ مجله تربيت اسلامي، سال سوم، شماره 8، 1383، صص 11-58.
17. فروتن، يعقوب؛ «جامعه‌پذیری جنسيتي در كتاب‌هاي درسي مدارس ايران، زن در توسعه و سياست (پژوهش زنان)»، دوره 8، شماره 3، 1389، صص 216-195.
18. فقیهی، علی‌نقی؛ تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث؛ چاپ، دوم، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1387.
19. فقيهي، علی‌نقی؛ «بررسي احاديث در زمينه راهكارهاي تربيتي به منظور پيشگيري از رفتارهاي نابهنجار جنسي نوجوانان و جوانان»؛ دو فصلنامة تربيت اسلامي، سال 3، شماره 6،،1387، صص 2-56.
20. قائمی، علی؛ تربیت و مراقبت جنسی فرزندان؛ کتاب سوم، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان،1380.
21. کليني، محمدبن يعقوب؛ اصول کافي؛ مترجم: رسولي، هاشم؛ قم: اسوه، 1375.
22. كريمي، علي؛ رشد هويت جنسي در دختران؛ تهران: سومين كنگره سراسري خانواده و سلامت جنسي،1386.
23. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ چاپ دوم، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 1365.
24. محمدجانی، صدیقه و دیگران؛ «الگوي برنامه درسي تربيت جنسي براي دوره نوجواني بر اساس مباني قرآن و روایت‌های معصومين»؛ فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال هفتم، شماره 3، 1395، صص 19-44.
25. محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان الحکمه؛ چاپ دوم، قم: انتشارات دار الحدیث،1377.
26. مطهری، مرتضی؛ اخلاق جنسی در اسلام، جهان غرب؛ چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات صدرا، 1381.
27. مطهری، مرتضی؛ مسئله حجاب؛ تهران: صدرا، 1374.
28. مکارم شيرازي، ناصر؛ تفسير نمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلام،1380.
29. مهرام، بهروز؛ «بررسی محتوای کتب درسی دوره‌های راهنمایی و متوسطه از حیث تربیت جنسی»؛ سومين كنگره سراسري خانواده وسلامت جنسي،1386.
30. نادمي، محمدعلي و ايلناز سجاديان؛ «آسیب‌شناسی و بازسازي تفكر در باب تربيت جنسي در محتواي دروس آموزش و پرورش با محوريت اسلامي»، مجموعه چكيده مقالات پنجمين همايش مشاوره اسلامي، تهران: انتشارات انديشه ماندگار، 1388.
31. نصيري، يوسف؛ «آسیب‌شناسی تربيت جنسي از ديدگاه دبيران مدارس راهنمايي تحصيلي شهرستان مرودشت»؛ پایان‌نامه كارشناسي ارشد رشته تاريخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه اصفهان، دانشكده علوم تربيتي و روانشناسی، اصفهان،1388.
32. نوری، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل؛ قم: موسسه آل البیت،1320 ق.
33. یاوری، اسداله؛ ازدواج، پاکدامنی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات لوح محفوظ، 1380.
34. Brotman J S, Mensah F M, Lesko N.(2010). Exploring Identities to Deepen Understanding of Urban High School Students’ Sexual Health Decision-Making. JOURNAL OF RESEARCH IN SCIENCE TEACHING, VOL 47, NO. 6, PP. 742–762.
35. Denny G, Young M (2006).An Evaluation of an Abstinence-Only Sex Education Curriculum: An 18-Month Follow-up. Journal of School Health, Vol.76, No. 8,pp414-422.
36. Li, Y. Cottrell, R R.Wagner, D I. Ban, M(2004). Needs and Preferences Regarding Sex Education among Chinese College Students: A Preliminary Study DISCUSSION. JOURNAL OF International Family Planning Perspectives. Volume 30,Number 3,pp33-128.

^{پی‌نوشت‌ها}

^* دانش‌آموخته علوم تربیتی دانشگاه اصفهان و آموزگار دوره ابتدایی. setarehmousavi@gmail.com

^** دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق.

[1]. Sex education.

2. «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فی ذلِکَ لآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ».

[3] .Li, .Cottrell, Wagner, Ban.

[4] .Denny, Young.

[5]. Brotman, Mensah, Lesko.

2. ... لِتَسکنوا الیها و جعل بینکم مودّه و رحمه ...
3. والّذین هُم لفروجهم حافظون – الّا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانُهُم و ...
4. 2. وَاللّهُ يُرِيدُ أَن يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَن تَمِيلُواْ مَيْلاً عَظِيمًا.

[9] . یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لایَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.

2. مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ، هَانَتْ عَلَيْهِ شَهَوَاتُهُ.

[11]. يا أبا ذر حاسِب نفسك قبل أنْ تُحاسبْ فهو أهون لحسابك غداً. باب ما أوصي به رسول الله (صلی الله علیه وآله).

[12]. مراتب النفس و عدم الاعتماد.

[13].أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ /1/ وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ /2/ الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ /3/ وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ /4/ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسراً/5/(شرح/1-5)

[14]. «وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِذَا أَذْنَبَ الرَّجُلُ خَرَجَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ انْمَحَتْ وَ إِنْ زَادَ زَادَتْ حَتَّى تَغْلِبَ عَلَى قَلْبِهِ فَلَا يُفْلِحُ بَعْدَهَا أَبَداً».

[15].«ان هذا الدين متين فأوغلوا فيه برفيق و لا تکروهوا عبادت الله الي عبادالله فتکونوا کالراکب المنبت الذي لا سفرا قطع و لا ظهرا أبقي».

.[16] «انما هو علی القوی المطاع العالم بالمعروف من المنکر، لا علی الضعفه الذین لا یهتدون سبیلا».

.[17] وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُّسقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ (مومن، 21).

[18]. «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»(آل عمران،159).