معرفی کتاب نظریه امید

نویسنده کتاب نظریه امید (راهکارهای ایجاد افزایش امید از دیدگاه قرآن و روان‌شناسی مثبت‌گرا) خانم زهرا محققیان است. این کتاب توسط انتشارات پژوهشکده باقرالعلوم(ع) منتشر شده است.

در مقدمه این کتاب آمده است که یکی از مسائل و مشکلات بشر امروزی که می‌باید از منظر دین، واکاوی و به آن پاسخ ‌داده شود، بحث امید به آینده و ایجاد نگرش مثبت و امیدوارانه در انسان‌ها نسبت به حوادث مختلف زندگی است که ضمن ایجاد تلاشی هدفمند در آدمی، تقویت و شادابی سلامت روان او را نیز تضمین می‌کند؛ گرچه در عصر کنونی به موازات پیشرفت دانش بشری در عرصه‌های گوناگون، سهم عمده‌ای از پژوهش‌ها نیز به شناخت و درمان روان آدمی اختصاص یافته و نتایج ارزنده‌ای نیز به بار آورده است، اما بی گمان راهیابی دقیق به ژرفای ماهیت مسائل روحی انسان و دستیابی به راهکارها و باید و نبایدهای اطمینان بخش در این حوزه فارغ از دریچه آموزه‌ها و هدایت‌های قرآن کریم، ناقص و کم اثر خواهد بود. پیگیری این موضوع از این جهت مهم است که بشر از ابتدای تولد تا هنگام مرگ ، به طور طبیعی همواره با نگرانى‌ها و اضطراب‌هاى بسيارى روبه‌روست که باید به‌طور مستمر با آنها مقابله و برای تداوم آرامش و انگیزه لازم برای زندگی خویش تلاش کند. آنچه پیش روی شما است، مطالعه تطبیقی راهکارهای ایجاد و افزایش امید از دیدگاه قرآن و روانشناسی مثبت نگر است که با تأکید بر دیدگاه‌های پایه‌گذار این نظریه در میان روان‌شناسان، یعنی چارلز ریچارد اسنایدر به رشته تحریر در آمده است. بر همین اساس درصدد آن بودیم به فراخور گنجایش این پژوهش در راستای اسلامی سازی علوم، به عرضه و تطبیق یافته های این نظریه، بر تعالیم قران کریم پرداخته تا ضمن تقویت و غنی سازی آن، آگاهی های لازم را در این حوزه، در قالب سه فصل مجزا ارائه دهیم. در نهایت نیز راهکارهای شناختی و رفتاری قران جهت ایجاد و افزایش امید در آدمی، با تبیین و تحلیلی روان‌شناسانه ارائه شده‌اند.

اثر حاضر حاصل تلاش و تعمّدات سرکار خانم دکتر زهرا محققیان که پس از پیشنهادات، ارزیابی‌ها و تغییرات مستمر این پژوهشکده به ثمر رسیده و اکنون با هدف بازکردن گره‌ای از مشکلات بشر امروزی و ایجاد امیدی واقعی و آرامشی راستین در او، در اختیار علاقمندان قرار می‌گیرد. پژوهشکده باقرالعلوم(ع) در راستای ترویج علم و معرفت آثار خود را در اختیار جامعه مخاطب قرار داده و پیشایش از انتقادها و پیشنهادهای علمی صاحب نظران محترم استقبال می نماید.

در فصل اول ابتدا به بررسی مفهوم امید و نقش آن در میان روان‌شناسان پرداخته و سپس به دلیل جامعیت نظریه اسنایدر دراین‌باره، این نظريه،‌ انتخاب و زوایای مختلف آن در پنج بخش توضیح داده شده است: تاريخچه‌ امید در ميان روان‌شناسان، نظریه‌ امید، تحول امید در دوران رشد آدمی، مراحل امید درمانی، اميد و افسردگي. در پایان فصل نیز نتایج بیان شده‌اند.

فصل دوم، متناسب با گنجایش کتاب، با استفاده از تفاسیر متعدد به تحلیل آیات و مفاهیم قرآنی مرتبط پرداخته و عمده مطالب موجود در قرآن را ذیل موضوع یاد شده، استخراج و به ترتیب زیر دسته‌بندی کرده است: واژگان امید در قرآن، تبيين سيماي الگو پسنديده اميد در قرآن، تبيين سيماي الگوهاي ناپسند اميد در قرآن و ناامیدی در قرآن. در پایان فصل نیز نتیجه‌گیری حاصل از این فصل بیان شده است.

فصل سوم، این فصل که اصلی‌ترین بخش این نوشتار به شمار می‌آید، بعد از بحث درباره چگونگی تعامل علوم مختلف با تعالیم قرآن کریم و گزارش مختصر از پیشینه مطالعات موجود در این زمینه، بر اساس روش شهید صدر به تطبیق و تحلیل مباحث فصول قبل پرداخته است. در این تحليل و بررسی، به وجوه افتراق و اشتراک هریک از مباحث امید در حل مشکلات بشر، توجه گردیده و سپس با استفاده از آگاهی‌های تخصصی روان‌شناسی، به تحلیل روان‌شناختی مفاهیم قرآن کریم درباره امید، پرداخته شده است. در نهایت نیز با بیان بخشی از مشترکات این نظریه با اصول و باورهای دینی و هم‌سو بودن آنها با مصالح اسلامی، کارآمدی کلی آن برای محو ناامیدی از زندگی آدمی بیان شده است؛ البته به دلیل ساکت بوده این نظریه پیرامون مباحث ارزشی و امور مطلوب و نامطلوب، در برخی موارد، به تکمیل این نظریه با امور یادشده نظر داشته؛ اموری که به ایجاد امید راستین در آدمی و نیز مصونیت و پیشگیری دائمی او از ناامیدی و افسردگی می‌انجامند؛ اما ازآنجاکه یکی دیگر از اهداف این نوشتار، کاربست دستاوردهای پژوهش در میان جوامع مذهبی است، به همین دلیل، نگارنده به انجام تحقیقات میدانی در این حوزه نیز پرداخته و برای قضاوت صحیح‌تر درباره اثربخشی بیشتر یا کمتر یافته‌های پژوهش، نتایج حاصل از غنی‌سازی دینی نظریه امید اسنایدر را که در فصل سوم بیان شده‌اند، در میان جامعه بیماران مذهبی مبتلابه نارسایی قلبی در شهر اصفهان،‌ به آزمون گذارده است. یافته‌های این آزمون، در بخش ضمایم آورده شده‌اند.