معرفی کتاب رویکردی نمادین به تربیت دینی با تأکید بر روش‌های اکتشافی

نویسنده کتاب رویکردی نمادین به تربیت دینی با تأکید بر روش‌های اکتشافی دکتر عبد‌العظیم کریمی است. این کتاب توسط انتشارات قدياني منتشر شده است. در اين‌ اثر تلاش‌ شده‌ است‌ «مجموعه‌اي‌ از نكته‌ها، دیدگاه‌ها و روش‌های‌ تازه‌اي‌ در قلمرو تربيت‌ ديني‌"، آن‌ هم‌ با رويكردي‌"نمادين‌" و برگرفته‌ از فرهنگ‌ اسطوره‌اي‌ و ادبيات‌ عرفاني‌ تدوين‌ شود؛ فرهنگي‌ كه‌ زبان‌ ويژه‌اي‌ را مي‌طلبد تا مخاطب‌ با آن‌ همدلي‌ كند؛ زباني‌ كه‌ متأسفانه‌ بشر كنوني‌ از آن‌ غافل‌ شده‌ است‌ و به‌ تعبير اريك‌ فروم‌" در حكم‌ ِ «زبان‌ از ياد رفته‌" تلقّي‌ مي‌شود؛ اما در سال‌های‌ اخير تغييري‌ عميق‌ در افكار بشري‌ نسبت‌ به‌ اساطير و زبان‌ سمبوليك‌ پيدا شده‌ است‌ كه‌ حكايت‌ از بازگشت‌ به‌ فرهنگ‌ ديرينه‌ و متون‌ عرفاني‌ شرق‌ دارد. با اين‌ همه‌، بايد دانست‌ كه‌ فراگيري‌ اين‌ زبان‌ هنوز دوران‌ صباوت‌ و شيرخوارگي‌ را مي‌گذراند و با محدودیت‌ها، کج‌فهمی‌ها و تحریف‌های‌ متعددي‌ روبروست‌؛ از یک‌سو با ادعاهاي‌ بعضي‌ از مكاتب‌ روانكاوي‌ مواجهيم‌ كه‌ هر يك‌ اصرار دارند تنها آنها معناي‌ حقيقي‌ زبان‌ سمبوليك‌ را دريافته‌اند و از سوي‌ ديگر پاره‌اي‌ از اسطوره‌ دانان‌ و شرق‌ شناسان‌ غربي‌ تلاش‌ كرده‌اند زبان‌ نمادين‌ عرفان‌ شرق‌ را تا حدّ رؤياها و تخيّلات‌ بشر بدوي‌ تقليل‌ دهند؛ اما در اينجا، صرف‌نظر از مباحث‌ نظري‌، سعي‌ شده‌ است‌ كاربست‌ زبان‌ نمادين‌ در تربيت‌ ديني‌ معرفي‌ شود».

در این کتاب به موضوعاتی همچون: اثر نما و نگاه در تربیت دینی،زیباشناسی و تربیت دینی، تازگی معتدل، در تعلیم و تربیت دینی، ملاحظاتی در تربیت دینی، مثال‌ها و نمونه‌هایی از درس دینی.

در این کتاب می‌خوانیم:

نکته اصلی در تربیت دینی نمادین همان مکاشفه ناگهانی و تجلی بی‌مقدمه حقیقت درون است. این مفهوم متافیزیکی، فراشناختی و واگرا که پایه‌های تربیت نمادین را تشکیل می‌دهد یک‌بار دیگر ما را به هسته‌های نخستین تربیت درونی بازمی‌دارد و می‌بینیم که اشتیاق فطری متربی از راه مکاشفه‌ها او را راهی فضایی می‌کند که دسترسی بدان تنها از «شکاف فطرت» میسر است. یگانه عنصر پویا و مؤثر در تربیت متربی در ذهن خویش آنچه ما خواهان انتقال به او هستیم شخصاً از جوهره وجودی خویش بیافریند و به همه نمودهای بیرونی حتی اشیا و طبیعت بی‌جان جانی تازه بخشد. اگر تربیت نمادین این‌چنین اندیشگان،خلاق ،زاینده،معنا دهنده و خودانگیخته باشد پس باید همه‌چیز را به احساس متربی موکول کنیم و در پرورش و هدایت این احساس کوشا باشیم. متربی مستعد پذیرش پیام تربیتی سخت به نمادهای عاطفی نیازمند است تا وحدتی بنیادین بین آنچه در درون او می‌گذرد و آنچه بیرون مهیا شده است برقرار گردد و این تنها لحظه شکوهمندی است که تربیت بنیادین تعریف عملیاتی به خود می‌گیرد.

جمله‌ای زیبا از «گوگول» در نامه‌ای به ژوکوفسکی:

کار من این است که با تصاویر زنده و نمادهای حیاتی سخن بگویم تا مخاطب خود به اشتیاق درون آن را جذب کند نه با دلایل و استدلال . من باید زندگی را در سویه‌های آن نشان دهم نه اینکه درباره زندگی بحث کنم. همه لذت‌ها و هیجان‌های یک کار تربیتی در همین آفرینش درونی ،درونی سازی پیام و خلاقیت متربی نهفته است ؛همان رفتاری که خدای بزرگ و مربی مطلق جهان خلقت با موجودات دارد به‌ویژه با انسان که به او فرصت می‌دهد تا همه‌چیز را از نو کشف کند ،خود تصرف کند،خود بنا کند و خود بیافریند و همه‌چیز را به‌صورت آماده و بالفعل از طریق غریزه و طبیعت و فطرت به او نداده است بلکه تنها زمینه‌های آن را به‌طور بالقوه در نهاد او به ودیعه نهاده تا او خود آن را کشف و خلق کند و این کشف و خلق در یک رابطه نمادین بر اساس آنچه بیان کردیم میسر است. در تربیت نمادین آیات،نمودها،الگوها و رخدادها به شیوه‌ای جذاب و نافذ ارائه می‌شود و مربی خود را از صحنه دخالت و قیمومت کنار می‌کشد تا متربی بتواند آنچه را بدان‌ها احساس نیاز می‌کند بیابد و به درون بکشد. در تربیت نمادین تجربه و احساس دینی امری فردی و منحصربه‌فرد است، در تربیت نمادین کلام مربی و نصایح و موعظه‌های او برای متربی باید همچون موسیقی برای متن فیلم باشد. ابزار و وسایل نمادین تربیت دینی عبارتند از زبان چشم،زبان گوش،پیام نگاه،حالات رفتار ،زبان وجود،زبان تصویر و آهنگ کلمات.اینها نمودی از پیام تربیتی هستند که آثارشان عمیق‌تر پایدارتر ظریف‌تر و پنهان‌تر است.

هدف از تربیت دینی: هدف از تربیت دینی،پرورش شور و شوق فطری کودک نسبت به جمال و جلال الهی است نه ارائه مستقیم معارف و در یک کلام عشق به دین است نه انتقال دین؛ در فصل چهارم این کتاب ذیل عنوان «ملاحظاتی دیگر در تربیت دینی» می‌خوانیم: طبیعت مدرسه‌ای است برای آموختن دین و کشف آیات الهی به‌شرط آنکه راه درست دیدن و درست حس کردن را بیاموزیم. بهتر است تربیت درونی از بنیاد بدون تشویق و تنبیه بیرونی باشد تا اینکه در درون ریشه دواند. قلب مؤمن «بیت الرب» است آن را با دستکاری ناشیانه و تربیت عاریه‌ای آلوده نسازید. در تربیت دینی باید به کودک فرصت داد تا مفاهیم دینی را در موضع و پایگاه راستین و در تمامیت آنها مشاهده کند و اگر چنین فرصتی فراهم نیاید و امکان مشاهده طبیعی میسر نگردد ابعاد دین به‌طور  ناقص و تصنعی مطرح خواهد شد. یافتن کوتاه‌ترین راه مؤثرترین روش و پایدارترین اثر تربیتی در شرایطی فراهم می‌آید که از قبل هیچ شرایطی وجود نداشته باشد و هیچ قالبی ساخته نشده باشد و هیچ برنامه تحمیلی و اقدام تصنعی صورت نگرفته باشد.