نگاهی به وظايف اخلاقي ـ تربیتی زن در برابر همسر

نویسنده: ساجده العبدالخانی

چکیده

خانواده، كوچك‌ترين واحد اجتماعى است كه سلول اوليه آن را زن و شوهر تشكيل مى‌دهند. آرامش، انسان‌دوستی، مهربانی و ایمان به پروردگار از جمله اهداف بلند اسلام در تبیین هدف تشکیل خانواده است که اعضای آن می‌توانند در رسیدن همدیگر به کمال حقیقی انسان، یاری‌رسان باشند؛ به‌ویژه اگر این خانواده بر اساس اندیشه توحیدی بنا نهاده شده، به‌طوری‌که هرکدام از زوجین وظایف خود را دانسته و به آن عمل کند؛ همچنین قوام زندگی زناشویی و تحکیم و استمرارآن جز با احترام متقابل و به رسمیت شناختن و رعایت حقوق زوجین نسبت به هم میسر نمی‌شود. دین اسلام برای آنکه محیط و اجتماع کوچک خانواده استحکام و تداوم یابد، برای هر یک از زن و شوهر حقوقی در نظر گرفته و در مقابل این حقوق وظایفی را نیز برای آنان تعیین کرده است. بعضی وظایف مشترک و بعضی مختص زوج یا زوجه هستند که این نوشتار به بررسی وظایف اخلاقی ـ تربیتی زن در برابر همسر پرداخته است.

 واژگان کلیدی: خانواده، وظایف، زن، شوهر.

مقدمه

خداوند در این آیه می‌فرمایند: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها»؛ «و از نشانه‌هاى او اینکه همسرانى از جنس خودتان، براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید»(روم (30)، آیه 12). خانواده نهادي است كه از یک‌سو با جامعة بزرگ‌تر در تعامل است و از سوي ديگر مستقيماً با فرد در ارتباط است؛ اهميت اين نهاد به حدي است كه می‌توان آن را از اركان اساسي جامعه شمرد و تحقق جامعه‌ سالم را درگرو دستيابي به خانوادة سالم دانست. يكي از مهم‌ترین عواملي كه بر بقاء دوام و رشد خانواده اثر می‌گذارد، روابط سالم و تفاهم بين اعضاء به‌ویژه زن و شوهر و شناخت وظایف هرکدام از زوجین است. در زندگى زناشویى چندین حقوق متقابل- به‌عنوان حقّ و وظیفه- مطرح است. هرجا وظیفه هست، در برابرش حق قرار دارد، چنان‌که هرجا براى کسى حقى قرار داده شده، در مقابل وظیفه‌اى نیز بر عهده او گذاشته شده است. زن و شوهر نسبت به همدیگر، وظایفى دارند و بر همین اساس، حقوق متقابلى متوجه آنان هست که اگر هر دو به وظایف خود عمل کنند و به حقوق خود برسند، زندگى آنها درست و بر اساس عدالت استوار است و در نتیجه زندگى در سایه آن شیرین مى‌شود. این نوشتار به بررسی وظایف اخلاقی زوجه نسبت به همسر خود می‌پردازد. اگر بخواهیم وظايف اخلاقي ـ تربیتی زن در برابر همسر را از نظر اسلام به‌طور خلاصه بیان کنیم، می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد.

1 . اظهار محبت به شوهر

شكي نيست که محبت و دوستي، گوهر گران‌بهایی است كه خداوند در نهاد زن و مرد قرار داده است و تنها مي‌بايست دو همسر اين امر فطري را ابراز نمايند تا رابطه دوستانه و صميمانه آنان بیش‌ازپیش برقرار شود. مرد در عرصه اجتماع با افراد گوناگون و سلايق مختلف مواجه مي‌شود و چه‌بسا برخی اوقات مورد اهانت قرار مي‌گيرد. زن مي‌تواند با خوش‌رویی و اظهار محبت به شوهر، از غم و اندوهش بكاهد و با چهره‌اي دل‌انگيز او را مسرور نمايد. حضرت رضا عليه‌السلام مي‌فرمايد: «بدان‌كه زنان گوناگون‌اند؛ بعضي زن‌ها دستاوردي گران‌بها و تاوان (رنج‌هاي آدمي) هستند و اين زن كسي است به شوهرش محبت مي‌كند و عاشق اوست» اِعْلَمْ اَنَّ النِّساءَ شَتي‌ فَمِنْهُنَّ الْغَنيمَةُ وَ الْغَرامَةُ وَ هِيَ الْمُتَحَبِّبَةُ لِزَوْجِها وَالْعاشِقَةُ لَهُ (نوری،1408 هـ ق، 14:‌161).

امام علي‌عليه‌السلام درباره رفتار حضرت زهراعليها‌السلام چنين مي‌گويد: هرگاه به رخسارش نظاره مي‌كردم، تمام غصّه‌هايم برطرف مي‌شد و دردهايم را فراموش مي‌كردم (مجلسي،1403ق،43:123).

 بايد دانست كه همه‌چیز در زيبايي زن خلاصه نمي‌شود؛ زن هرچقدر هم زيبا باشد، ولي اگر رفتارش با شوهر نامناسب و خشن باشد، نمي‌تواند دل او را به دست آورد، درحالی‌که يك نگاه لبريز از عشق و يك رفتار محبت‌آميز از سوي زن، مي‌تواند قلب مرد را تسخير نمايد؛ اگرچه از نظر زيبايي در رتبه‌هاي كمتر باشد. مرد هنگامی‌که با كوله‌باري از سختي‌ها به منزل مي‌آيد، دادن يك ليوان آب يا شربت به او از سوي همسرش، مي‌تواند بسيار آرامش‌بخش و لذت‌بخش باشد. امام صادق علیه‌السلام مي‌فرمايد: «هيچ زني نيست كه آب به همسرش بنوشاند، درحالی‌که اين كار از عبادت يك سال كه روزهايش روزه باشد و شب‌هايش به عبادت بايستد بهتر است؛ ما مِنْ اِمْرَأَةٍ تَسْقي‌ زَوْجَها شَرْبَةً مِنْ ماءٍ اِلاَّ كانَ خَيْراً لَها مِنْ عِبادَةِ سَنَة صِيامِ نَهارِها وَ قِيامِ لَيْلِها (حر عاملی، 1409 هـ ق، ‌14: 123).

2 ـ خوش اخلاقي

زن فهيم و نیک‌اندیش می‌داند که تمامي انسان‌ها شیفتة‌ محبت و دلباختة‌ جذابیت‌های رواني و کشش‌های نفسانی‌اند؛ از این‌رو هنر او در اين است که با درکي درست از ویژگی‌های اخلاقي، خصیصه‌های شخصيتي و نيازهاي نفساني شوهر، مهر طلبی‌ها، محبت‌ جویی‌ها، تشويق ‌پذيري‌ها، زيبانگري‌ها و عاقبت‌اندیشی‌ها را با به‌کارگیری مطلوب‌ترین روش‌ها در مناسب‌ترین موقعیت‌ها به شوهر پاسخ گويد و او را دور از دغدغه‌ها و وسوسه‌های درون، در برابر همة کشش‌ها و محرک‌های بيروني مصون نمايد. زن خوش‌اخلاق، در زندگي مشترک با همسر خود، زيبايي کلام و جذابيت بيان، زبان تشويق و ترغيب و تأييد و تکريم را سرمایة ارزشمند زندگي خويش می‌داند و هيچ فرصتي را براي «ابلاغ پيام» و «ابراز محبت» به شوهر از دست نمی‌دهد؛ از ‌این‌رو در تاريکي هم با همسر خويش با زباني لين و آرام، شيرين و پرمعنا، گيرا و آرام‌بخش و به دور از اضطراب و تنش سخن می‌گوید. زن فهيم و لايق با اخلاق درست و رفتار شایسته‌ خود، در برخورد با شوهر و فرزندان، در کانون گرم خانواده هميشه شاد و خندان است و مانند «فرشته‌ رحمت» محيط خانه را سرشار از مهر، عشق، عطوفت، دوستي و آرامش می‌نماید.

پيامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «هر زني که شوهرش را با زبانش بيازارد، خداوند هيچ کار واجب و مستحبي را از او نمی‌پذیرد و هيچ کار نيکش را قبول نمی‌کند تا وقتی‌که شوهرش را راضي کند» اگرچه روزها روزه بگيرد و شب‌ها به عبادت مشغول شود» (مجلسی، 1403 ق، 103: 244، ح 15). او هرگز در برخورد با شوهر و فرزندان، صدا و کلام گيراي خود را با نقّادي، تهديد، تحقير، سرزنش و استهزا نمی‌آمیزد، بلکه زبان حق‌شناسی و قدرشناسي، شکر و سپاسگزاري از صفات برجستة او در حريم خانواده است.

3 ـ احترام به شوهر

مردي خدمت رسول خداصلي الله عليه وآله آمد و عرض كرد: همسري دارم كه هرگاه وارد خانه مي‌شوم به استقبالم مي‌آيد و چون از خانه بيرون مي‌روم، بدرقه‌ام مي‌كند و زماني كه مرا اندوهگين مي‌بيند، مي‌گويد: اگر براي رزق و روزي (و مخارج زندگي) غصه مي‌خوري، بدان كه خداوند آن را به عهده گرفته است و اگر براي آخرت خود غصه مي‌خوري، خدا اندوهت را زياد كند ((و بيشتر به فكر آخرت باشي‌)-). رسول خداصلي الله عليه وآله فرمودند: «براي خدا كارگزاراني ((در روي زمين‌)-) است و اين زن يكي از كارگزاران خداست كه پاداش او برابر با نيمي از پاداش شهيد است»؛ «انَّ للَّهِ‌ عُمَّالاً وَ هذِهِ مِنْ عُمَّالِهِ لَها نِصْفُ اَجرِ الشَهيد» (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 17.)

احترام واقعي زن به شوهر به او نيرو و توانايي مي‌دهد و براي تلاش و كوشش آماده‌اش مي‌گرداند. سلام ابتدايي به او، جلوي پايش ايستادن، با ادب حرف زدن، گوش دادن به سخنان او و قطع نكردن كلامش و...، از جمله اين امور است. زن سعي كند هنگام ورود مرد، خودش در را باز كند و با لب خندان و چهره باز و گشوده به استقبالش برود و هنگام رفتن از منزل او را بدرقه نمايد. همين عمل كوچك تأثير شایسته‌ای در روح و جان شوهر به‌جای خواهد گذاشت.

 امام صادق علیه‌السلام مي‌فرمايد: «خوشا به سعادت آن زني كه شوهرش را بزرگ شمارد و به او آزار نرساند و هميشه مطيع همسرش باشد»سَعيدَةٌ سَعيدَةٌ اِمْرَأَةٌ تُكْرِمُ زَوْجَها وَلا تُؤْذيهِ وَ تُطيعُهُ فِي جَميعِ اَحْوالِهِ؛ (مجلسی، 1403 هـ ق، 103: ‌252). روحيه مردان به گونه‌اي است كه در برابر محبت، نرم و دلبسته مي‌شود و هرچه در توان دارد و به دست مي‌آورد را به‌پای محبوب خود مي‌ريزد و كانون گرم خانواده با محبت هر چه بيشتر شكل مي‌گيرد؛ اینجاست كه به اسرار سفارش بسيار درباره احترام زنان به مردان در روايات اسلامي مي‌توان پي‌برد.

4 . رضايت شوهر

شكي نيست كه اطاعت زن از شوهر، تنها در دو مورد واجب است:

1. خروج از منزل؛
2. آمادگي جنسي.

ولي از نگاه اخلاقي و تربيتي، كسب رضايت شوهر در ساير امور، به‌شرط آنكه مخالف منطق عقل و موازين اسلامي نباشد، نقش مهم و سازنده‌اي در زندگي موفق و پايدار دارد. زن براي به دست آوردن رضايت و خشنودي خدا لازم نيست نمازهاي بسيار و يا طولاني بخواند و يا روزه‌هاي مستحبي بگيرد؛ بلكه پاداش‌هاي فراوان را مي‌تواند با فراهم‌سازی رضايت شوهر به دست آورد؛ از این‌رو در اسلام از اينكه زني نمازش را طولاني كند و بدون اجازه روزه‌هاي مستحبي بگيرد، نهي شده است. چنانچه بين زن و مرد اختلاف‌سلیقه پيش آمد، گذشت زن و جلب نظر شوهر رابطه عاطفي و صميمانه را زياد مي‌گرداند و در ادامه مرد جبران خواهد كرد. رسول اکرم صلی‌الله عليه وآله مي‌فرمايد: «اگر (مي‌خواستم) دستور دهم كسي در برابر ديگري سجده كند، هرآینه دستور مي‌دادم، زن شوهرش را سجده كند»، لَوْ اَمَرْتُ اَحَداً اَنْ يَسْجُدَ لِاَحَدٍ لَاَمَرْتُ الْمَرأةَ اَنْ تَسْجُدَ لِزَوْجِها؛ (كلينى، 1407 هـ ق، 5: 508) و نيز از حضرت آمده: «خوشا به حال زني كه شوهرش از او راضي باشد» طُوبي لِاِمْرَأةٍ رَضِيَ عَنْها زَوْجُها؛ (حر عاملی، 1409 هـ ق، ‌14:‌155.)

5 ـ نظافت و آرايش‌

نظافت، نظم، آراستن خانه و آرايش و آماده كردن خود براي شوهر، يكي از مسؤوليت‌هاي تربیتی زن در برابر اوست؛ رعايت اين امر نيز باعث ايجاد روابط عاشقانه، صميمانه، جلب خاطر و رضايت شوهر مي‌شود؛ چه بسا زن با اين كار نقش مهّمي در حفظ عفت شوهر خود و سلامت جامعه ايفا مي‌كند؛ از طرفي با آماده كردن خود براي همسرش، با پوشيدن لباس‌های مناسب و نظافت و آرايش اندام، توجه او را جلب نموده؛ و خواسته‌هاي او را از طريق مشروع تأمين مي‌كند و باعث محبّت و علاقه بيشتر شوهر شده و موجب مي‌شود كه شوهرش از نامحرمان و بيگانگان چشم بپوشد و تنها به او عشق بورزد؛ لذا رعايت اين اصل به‌عنوان يك مسؤوليت تأكيد شده است. در رابطه با آرایش و پیرایش زن و شوهر احادیثی زیادی از اهل‌بیت عصمت علیهم‌السلام روایت‌شده است که ذیلاً به آنها اشاره می‌کنیم:

حسن زیات می‌گوید: مردی بصری با من می‌نشست و پیوسته او را تبلیغ کردم تا شیعۀ امامی شد و امام باقر علیه‌السلام را برایش وصف می‌کردم تا به مکه رفتیم و پس از انجام حج، وارد مدینه شدیم و اجازه ورود از امام باقر علیه‌السّلام خواستیم و بر آن حضرت وارد شدیم؛ در اتاقی زیور شده و آن حضرت پتوی گلی بر دوش داشت و خضاب کرده و سرمه کشیده و ریش را آراسته بود؛ رفیق من، به او نگاه می‌کرد و دلش آشوب می‌شد و چون برخاستیم، امام (ع) فرمود: ای حسن، فردا انشاء‌الله با رفیقت نزد من بیا و چون فردا شد؛ به دوستم گفتم: برویم نزد امام باقر علیه‌السّلام گفت: خودت برو، به او گفتم :سبحان‌الله، مگر نفرمود با دوستت بیا، باز گفت: خودت برو پا پیش شدم تا او را بردم و به آن حضرت وارد شدیم در اتاقی که فرشش ریگ بود و خودش آمد با پیراهنی درشت و ژولیده بود و به ما رو کرد و فرمود: دیروز نزد من آمدید. مرا در آن اتاق دیدید که از آن همسرم بود و دیروز حق او بود و من برایش آرایش کردم و بر من لازم بود؛ برایش آرایش کنم؛ همچنان که او برایم آرایش کرده بود؛ و این است اتاق خودم. پس آشوب نشود؛ دلت ای برادر بصری، گفت: قربانت، آشوب شده بود؛ ولی اکنون خدا برطرفش کرد (مجلسی، 1403 هـ ق، آداب و سنن؛ ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار؛ 67-65).

البته برای آرایش نیز مانند سایر پدیده‌ها شرایطی وجود دارد که به دو مورد اشاره می‌کنیم.

الف. در امر آرایش، انسان باید مراعات دین را بکند و ابزار و وسایل آن را از راه مشروع تهیه کن؛

امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند: از طریق حلال خوش بپوش و زیبا باش که خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد(حر عاملی، 1409 هـ ق، 5: 6).

ب. در آرایش باید اعتدال را رعایت بکند و از اسراف پرهیز نماید. چه اینکه اسراف در اسلام امر نکوهیده‌ای است؛
ج. زنان باید به این نکته توجه داشته باشند که رنگ و آرایش آنها باید برای شوهر باشد و از نامحرمان پرهیز کنند. نبي اکرم صلی‌الله عليه وآله مي‌فرمايد: «بر زن لازم است؛ كه خود را با خوشبوترين عطرها خوشبو نمايد و به بهترين وجه آرايش كند و بهترين لباس‌های خود را بپوشد، بامدادان و شامگاهان خود را براي شوهر آماده كند». وَ عَلَيْها اَنْ تَتَطيَّبَ بِأَطْيَبِ طيبِها وَ تَلْبِسَ اَحْسَنَ ثِيابِها وَ تَزَيَنَ بِاَحْسَنِ زِينَتِها وَ تَعْرِضَ نَفْسَها عَلَيْهِ غُدُوةً و عَشيّةً؛ (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 211).

در روايت ديگر از حضرت آمده: «بر زن روا نيست كه به خواب برود، جز اينكه خود را براي همسرش آماده نموده باشد»؛ لا يَحِلُّ اَنْ تَنامَ حَتَّي تَعْرِضَ عَلَي زَوْجِها وَ تَخْلَعَ ثِيابَها؛ (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 21).

لازم به تذكر است كه خوشبويي و آراستگي اختصاص به زن ندارد، بلكه وظيفه‌اي مشترك است. رعايت اين اصل از دو طرف، نقش مهم در حفظ عفت زن و شوهر دارد، چنانكه در روايت آمده: رعايت نكردن اين وظيفه از طرف شوهر، باعث ضربه زدن به عفت همسرش مي‌شود و لقَد تَركَ النِّساء العِفَّةَ بِتَرْكِ ازواجِهنَّ التَّهيِّه؛ (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 381).

و نيز در روايتي از امام باقرعليه السلام آمده: «همان‌گونه كه مردان دوست دارند زينت و آرايش را در زنانشان ببينند، زنان نيز دوست دارند، زينت و آرايش را در مردانشان ببيند»؛ النِساءُ يُحْبِبْنَ اَنْ يَرينَ الرَّجُلَ فِي مِثْلِ ما يُحبُّ الرَّجُل اَنْ يَري‌ فِيهِ النِّساء مِنَ الزِينَةِ (طبرسي، 1370، ‌80.)؛ از سوي ديگر زن نبايد با آشكار كردن زينت‌ها و آرايش كردن براي غيرشوهر خود، خويش را در معرض تماشاي ديگران قرار داده و با پوشيدن لباس‌هاي نامناسب و محرك كه موجب جلب توجه ديگران است از منزل خارج شود؛ اين‌گونه حركات موجب بي‌مهري شوهر رواج فساد در جامعه مي‌شود.

خداوند مي‌فرمايد: وَ لا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها؛ (نور (24)، آيه 13.) زنان زينت‌هاي خود را جز آن مقدار كه آشكار است (قُرص صورت و دستها تا مچ) براي ديگران آشكار نكنند»؛ و خطاب به زنان پيامبر كه شامل همگان است مي‌فرمايد: وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولي‌؛ (احزاب (33)، آيه 33.)؛ «زنان همانند زمان جاهليت قبل از اسلام در بين مردم آشكار نشوند».

در حديث آمده: «زني كه براي غير همسرش آرايش كند، عبادت و نماز او مورد قبول و پذيرش خداي سبحان نيست؛ تا اينكه خود را از آن آلودگي شستشو دهد». اَيُّما إِمْرَأةِ تَطَيَّبَ لِغَيْرِ زَوْجِها لَمْ يُقْبَلِ اللَّهُ مِنها صَلاةً حَتَّي تَغْتَسِلَ مِنْ طيبِها(حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 311).

و نيز از نبي اكرم‌ صلي الله عليه وآله نقل شده: «هر زني كه خود را خوشبو كند و از منزل خارج شود تا زماني كه به خانه برگردد، مشمول لعن و نفرين خواهد بود»؛ اَيُّ اِمْرَأَةِ تَطَيِّبَ وَ خَرَجَتْ مِنْ بَيْتِها لاهِيَ تُلْعَنْ حَتّي تَرْجَعَ اِلي بَيْتِهَا (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 411).

6 ـ خانه‌داری و تهيه غذا

زن با طبخ غذاهاي مناسب و خوشمزه، حسن همسرداري خود را اعلام نموده و بذر الفت و محبت را در دل مرد مي‌كارد. در حقيقت يك زن كدبانو با زيركي و ذوق خود در تهيه بهترين غذاها با هزينه كم مي‌تواند دل همسر و فرزندان را جلب كند و خود را جزء مجاهدين در راه خدا قلمداد نمايد.

امام صادق‌عليه السلام مي‌فرمايند: «بهترين زنان شما زني است كه داراي بويي خوش و دست‌پختی خوب باشد؛ هنگامی‌که خرج مي‌كند، بجا خرج كند و هنگامی‌که خرج نمي‌كند، بجا از خرج كردن خودداري ورزد؛چنين زني كارگزاري از كارگزاران خداست و كارگزار خدا نه نااميد مي‌شود و نه پشيمان»؛ خَيْرُ نِساءِكُمْ الطَّيِبَةُ الرّيحُ اَلطَّيِبةُ الطَّبيخُ الَّتي‌ اِذا اَنْفَقَتْ بِمَعرُوفٍ وَ اِنْ اَمْسَكَتْ اَمْسَكَتْ بِمَعروُفٍ فَتِلْكَ عامِلٌ مِنْ عُمّالِ اللَّهِ وَ عامِلُ اَللَّهِ لا يَخيبُ وَلا يَنْدِمُ؛ (محمد بن يعقوب كلينى، 1407 هـ ق، 5: 326).

البته در انتخاب نوع غذا نبايد سخت‌گيري كرد و حتي از نظر اخلاقي و تربيتي، بهتر است جانب زن را گرفته و نظر او ترجيح داده شود و به شوهر سفارش مي‌شود، همان غذايي را بخورد كه همسرش بدان ميل دارد. اين امر مي‌تواند دلگرمي و اميد زن را به ادامه زندگي و ايجاد رابطه عاطفي افزايش دهد. امام صادق‌عليه السلام مي‌فرمايد: «مؤمن كسي است كه مطابق ميل همسرش غذا مي‌خورد و منافق كسي است كه خانواده‌اش به ميل او غذا مي‌خورد»؛ اَلمُؤمِنُ يَأْكُلُ بِشَهْوِةِ اَهْلِهِ وَالْمُنافِقُ يَأْكُلُ اَهْلُهُ بِشَهْوَتَهِ؛ (محمد بن يعقوب كلينى، 1407 هـ ق، 4: 12).

شكي نيست كه انجام كارهاي خانه جزء وظايف شرعي زن به شمار نمي‌آيد؛ مرد حق ندارد همسرش را به شيردادن، آشپزي، تهيه غذا و مرتب كردن خانه وادار كند؛ از این‌رو زن اين حق را دارد كه در برابر آن اجرت دريافت كند، ولي از نگاه اخلاقي، خداوند دوست دارد كه زن با كمال ميل و اختيار اين بار را به دوش بگيرد و با جلب رضايت شوهر، محيط امن و آرام همراه با صلح و دوستي فراهم ساخته و از پاداش الهي بهره‌مند شود.

7 ـ سپاسگزاري‌

بديهي است كه يكي از وظايف شرعي و قانوني مرد در برابر همسرش تأمين مسكن، خوراك و پوشاك است؛ و اگر از این امر تخلف كند، زن مي‌تواند نزد حاكم شرع شكايت نمايد؛ ولي سزاوار است زن بداند شوهرش حاصل دسترنج خود را براي او و فرزندانش به خانه مي‌آورد و دوست دارد از او سپاسگزاري شود، چراکه او يك بشر عادي است و از قدرداني خوشش مي‌آيد؛ هرگاه مرد اسباب و لوازم زندگي را تهيه نمود، شايسته است زن در برابر آن اظهار شادماني كند.

امام صادق علیه‌السلام مي‌فرمايد: «بهترين زنان شما آن زني است كه چون به او چيزي داده شود، سپاسگزاري كند و اگر به او چيزي داده نشود، راضي باشد» خَيْرُ نِساءِكُمْ الَّتِي اِنْ اُعْطيتِ شَكَرَتْ وَ اِنْ مُنِعَتْ رَضِيَتْ؛ (محمد باقر مجلسي، 1403 هـ ق، 103: 235)؛ در روايت ديگري مي‌فرمايد: «هر زني به شوهرش بگويد من از تو هرگز خيري نديدم، ((ثواب )-) كارش از بين مي‌رود»؛ اَيُّما اِمْرَأَةٍ قالَتْ لِزَوْجِها: ما رَأَيْتُ قَطُّ مِنْ وَجْهِكَ خَيْراً فَقَدْ حَبِطَ عَمُلُها(حر عاملی، 1409 هـ ق، 20: 162).

8 ـ قناعت‌

«تقدير المعيشه» و يا برنامه‌ريزي اقتصادي يكي از عوامل ثبات و پايداري بنيان خانواده است. قناعت و كم خرج بودن از ويژگي‌هاي مثبت يك زن است و در مقابل، تقاضاي زياد و توقع بالا موجب آزار و رنجش همسر و در صورت عدم توانايي، گاهي انحرافاتي را موجب مي‌شود. اگر زنان، مديريت امور خانه را بر محور قناعت و پرهيز از خرج‌هاي غیر لازم و تشريفاتي و تجملاتي تنظيم كنند و از شوهران خود، توقعات بي‌جا و خارج از توان مالي نداشته باشند، از بروز تنش‌هاي بسياري جلوگيري خواهند كرد. سست شدن پايه‌هاي نهاد خانواده، گاهي در اثر همين مسائل مادي و اقتصادي است و آغاز آن‌هم چه‌بسا از امور جزئي و بي‌اهميت است و سر از بحران درمی‌آورد. از متون ديني به دست مي‌آيد كه زن نبايد شوهر را به‌سختی و زحمت بی اندازد. نبي اكرم‌صلي الله عليه وآله فرمود: «از همه زنان پربركت تر آن است كه خرجش كمتر باشد»؛ اَعْلَمُ النِّساءِ بَرَكَةً اَقَلِّهِنَّ مَؤُونَةً؛ (نهج‌الفصاحه، ترجمه ابوالقاسم یابنده،1382، ح 358).

در روايت ديگري از حضرت آمده: «براي زن جايز نيست كه شوهرش را به بيش از توانايي‌اش مجبور كند»؛ لا يَحِلُّ لِلْمَرْأدِ اَنْ تَتَكَلَّفَ زَوْجَها فَوْقَ طاقِتِهِ (نوری، 1403 هـ ق، ‌14: ‌242).

در زندگي حضرت زهراعليها السلام مي‌خوانيم كه هیچ‌گاه در خانه از شوهر خود تقاضايي نكردند و همواره در سختي‌ها و ناملايمات، صبر و بردباري پيشه كردند و هرگز گله و شكايتي نكردند، حتي گاهي غذايي براي خوردن در خانه علی علیه‌السلام يافت نمي‌شد، اما در اين شرايط هم از همسر خود چيزي مطالبه نمود تا مبادا باعث شرمندگي همسرش شود.

لباس، زينت، اثاث خانه، مسكن وسيع و امثال آن خواسته‌هايي است كه معمولاً هر زني به خود اجازه مي‌دهد كه از همسر خويش درخواست نمايد؛ اما زهرا عليها‌السلام هرگز همسرش را براي تهيه اين نوع خواسته‌ها به زحمت نينداخت؛ حتي وقتي حضرت زهراعليها السلام در بستر بيماري بود و علي‌عليه السلام با دلي پر از عشق و محبت، از او خواست كه اگر خواسته‌اي دارد، ابراز كند، زهراعليها السلام از بيان تقاضاي خود امتناع مي‌كرد (مجلسي، 1403ق، 43: 113، به نقل از: جلوه‌هاي رفتاري حضرت زهرا (س)، 1389، 63).

9 ـ آمادگي جنسي‌

بديهي است، مهرورزي و رابطه جنسي ميان زن و شوهر يكي از عوامل نشاط و استحكام بنيان خانواده است. هم‌چنين تحليل در آمارها نشان مي‌دهد كه بيش‌ترين عامل افزايش طلاق در ميان خانواده‌ها رعايت نكردن قناعت و مهارت ابراز محبت است. زن در خلوت خود با همسرش بايد با ظرافت‌هاي خاص، آمادگي جنسي خود را نشان دهد؛از این‌رو در اسلام پیش‌قدمی زن در مسائل جنسي را امري مستحب برشمرده شده است. به‌طوری‌که براي زن، علاوه بر آثار دنيوي، پاداش اخروي نيز در بردارد و علاوه بر يك رفتار و هنجار نيك، به‌عنوان يك عمل ديني و حكم شرعي مورد تأكيد قرارگرفته است. پیامبر صلی‌الله عليه وآله در بيان ضرورت اعلام آمادگي جنسي زن مي‌فرمايد: بر زن لازم است كه از خوشبوترين عطرها استفاده كند و زيباترين لباس‌ها را بپوشد و خود را به نيكوترين وجه بيارايد و بامدادان و شامگاهان خود را بر شوهر عرضه كند و اعلام آمادگي نمايد. وَ عَلَيْها اَنْ تَتَطيَّبَ بِأَطْيَبِ طيبِها وَ تَلْبِسَ اَحْسَنَ ثِيابِها وَ تَزَيَنَ بِاَحْسَنِ زِينَتِها وَ تَعْرِضَ نَفْسَها عَلَيْهِ غُدُوةً و عَشيّةً و... (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14: 211).

از حقوق مردان بر همسرانشان است كه زن خود را همواره در حوزه مسائل جنسي آماده نشان دهد، مگر در مواردي كه دين از آن بازداشته است؛ البته در همان مواردي كه آميزش ممنوع است، مي‌توانند نسبت به يكديگر به روش‌هاي مختلف ابراز محبت كنند و از يكديگر لذت ببرند؛ به‌گونه‌اي كه مرد احساس كمبود نكند. در بسياري از روايات بر اين نكته تأكيد شده كه زن بايد همواره در حالت آماده باش دايم جنسي باشد.

در روايت است، زني از پيامبرصلي الله عليه وآله درباره حقوق شوهر پرسيد: آن حضرت فرمود: «بر زن است كه خود را از شوهرش باز ندارد و بگذارد تا وي از او كام بگيرد، حتي اگر بر روي كوهان شتر باشد» وَلا تَمْنَعُهُ نَفْسُها وَ اِنْ كانَتْ عَلَي ظَهْرِ قَتَبٍ (محمد بن يعقوب كلينى، 1407 هـ ق، 5: 507).

اين‌گونه آمادگي زن، شوهر را از هرگونه ارضاي غريزه جنسي در بيرون از خانه و خانواده دور نگه مي‌دارد و كانون گرم خانواده بيش از پيش تداوم پيدا مي‌كند. تأكيد آيات و روايات بر خودنمايي و آراستگي زنان براي شوهران، از این‌روست كه مردان با مشاهده و ديدن، عواطف و احساسات جنسي‌شان برانگيخته شود؛ از این‌رو زن مؤظف است خود را در حالت آماده ‌باش قرار دهد تا شوهر وي به زني ديگر گرايش نيابد. اگر اين تمايلات جنسي در خانه و به شكل صحيح و محبت‌آمیز تأمين نشود به اشكال مختلف در جامعه خود را نشان مي‌دهد و فساد و تباهي اجتماعي را به دنبال خواهد داشت.

10 ـ حفظ حجاب و عفت و پاک‌دامنی خود

تا زماني که سر شيشه «عطر» بسته است، عطر داخل آن هم محفوظ خواهد بود، ولي به‌ محض اينکه چند لحظه‌ای سر شیشة عطر برداشته شود، عطر داخل آن می‌پرد و تنها شیشة خالي بدون عطر می‌ماند که کسي بدان ميلي ندارد، حجاب همانند سر شیشه عطر است که بوي خوش، زيبايي، حلاوت و طراوت زن‌ها را حفظ می‌کند و با برداشتن حجاب، آن زيبايي و حلاوت از بين می‌رود.

گل تا باز نشده است، معطر و سالم است و کسي هوس چيدن آن را نمی‌کند، اما وقتی‌که باز شد و غنچه شد، عطر خود را از دست می‌دهد، زن نیز تا زماني که در «غنچه حجاب» است، هیچ‌کس هوس چيدن آن را نمی‌کند؛ اما همین‌ که حجاب کنار رفت و اين غنچه باز شد، آن را خواهند چيد و پس‌ از آن که پژمرده و پرپر شد به کناري خواهند افکند.

حجاب، در لغت به معني پرده، روپوش و روبند است و از نظر اسلام عبارت است از اینکه
«زن در معاشرت خود با نامحرم، بدن خود را بپوشاند و به جلوه گري و خودنمايي نپردازد»؛ حجاب، حريمي ميان زنان و مردان نامحرم است و سبب فروکش کردن غریزه‌ جنسي می‌شود؛ حجاب، بيانگر وقار و افتخار يک زن و سند اطاعت از فرماندهی هستي است. زن، اين موجود ظريف، مظهر جمال خلقت است و اسلام می‌خواهد اين «گوهر گران‌بها» در «گنجینه‌ حجاب»، مستور باشد تا از آفات هوس‌ها مصون بماند .حجاب نوعي ارزش و احترام براي زنان به دنبال می‌آورد تا نامحرمان هوسران، آنها را با دیده‌ حيواني ننگرند.

حجاب در آيات و روايات

خداوند حکيم در قرآن کريم می‌فرمایند: «اي پيامبر! به مؤمنان بگو چشم‌های خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند و عفاف خود را حفظ کنند؛ اين براي آنان پاکیزه‌تر است؛ خداوند از آنچه انجام می‌دهند، آگاه است؛ و به زنان با ايمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه هوس آلود) فروگیرند و دامان خويش را حفظ کنند و زينت خود راـ جز آن مقدار که نمايان است ـ آشکار ننمايند و (اطراف) روسری‌های خود را بر سینه‌ خود افکنند (تا گردن و سر و سينه با آن پوشانده شود) و زينت خود را آشکار نسازند، مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پسرانشان، يا پسران پسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسر خواهرانشان، يا زنان هم‌کیششان، يا بردگانشان (=کنيزانشان)، يا افراد سفيه که تمايلي به زن ندارند، يا کودکاني که از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند و هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود (و صداي خلخال که بر پا دارند به گوش رسد) و همگي به‌سوی خدا باز گرديد، اي مؤمنان تا رستگار شويد» (سوره نور، آيه 30).
و خداوند متعال در جاي ديگر می‌فرمایند: «اي پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها (=روسری‌های بلند) خود را بر خويش فروافکنند، اين کار براي اينکه (از کنيزان و آلودگان) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهي از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحيم است» (سوره احزاب، آيه 59).

و باز خطاب به بانوان می‌فرمایند: «... پس به‌گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگوييد که بيماردلان در شما طمع کنند و سخن شايسته بگوييد» (سوره احزاب، آيه 32).

و پيامبر اسلام (ص) در رابطه پرهيز از نگاه به نامحرم، خطاب به زنان می‌فرمایند: «هر زن شوهرداري که چشمش را از نگاه کردن به غير شوهر و غير محارمش پر کند، مورد غضب شديد پروردگار واقع می‌شود؛ پس اگر اين زن چنين کند، خداوند پاداش هر عملي را که انجام داده از بين می‌برد و محو می‌کند» (حر عاملی، 1409 هـ ق، 14، 171، ح 2.).

 امام رضا (ع) در رابطه با حجاب می‌فرمایند: « نگاه به موهاي زنان حرام شد... براي آنکه اگر موهاي آنها در برابر مردان نامحرم آشکار شود، باعث تحريک و جلب خواهد شد (و اين جلب شدن مردان به زنان) فساد و بی‌بندوباری را به دنبال دارد و سبب می‌شود که (مردم) در کارهاي حرام وارد بشوند» (شیخ صدوق، 1386ق، 2:287، باب 364.)

با توجه به اهميت حجاب در قرآن کريم و کلام نوراني معصومين علیهم‌السلام به اين نتيجه می‌رسیم که حجاب در اسلام، از يک مسئله کلی‌تر و اساسی‌تر ريشه می‌گیرد و آن اين است که اسلام می‌خواهد انواع التذاذهاي جنسي، چه بصري و سمعي و چه نوع ديگر، فقط و فقط به محيط خانوادگي و در کادر ازدواج شرعي و
قانوني اختصاص يابد و اجتماع منحصراً براي کار و فعاليت باشد.

فایده‌های حجاب

حجاب، داراي فوايد بسياري است که خلاصه‌ای از آنها به‌صورت اجمال عبارتند از:

الف. آرامش رواني

شهيد مطهري می‌فرمایند: «نبودن حريم ميان زن و مرد و آزادي معاشرت‌های بی‌بندوبار، هیجان‌ها و التهاب‌های جنسي را فزوني می‌بخشد و تقاضاي سکس را به‌صورت يک عطش روحي و يک خواستة اشباع نشدني درمی‌آورد. غریزه‌ جنسي، غریزه‌ای نيرومند، عميق و«دریا صفت» است، هر چه بيشتر اطاعت شود، سرکش‌تر می‌شود، همچون آتش که هر چه بيشتر به آن خوراک بدهند، شعله‌ورترمی شود» (مطهري،1362، 84).

ب. استحکام پيوند خانوادگي

هر چيزي که موجب تحکيم پيوند خانوادگي و سبب صميمت رابطه زوجين شود، براي کانون خانواده مفيد است و در ايجاد آن بايد حداکثر کوشش شود. اختصاص يافتن استمتاعات و التذاذهاي جنسي به محيط خانوادگي و در کادر ازدواج مشروع، پيوند زناشويي را محکم می‌سازد و موجب اتصال بيشتر زوجين به يکديگر می‌شود.

پ. استواری اجتماع

کشانيدن تمتعات جنسي از محيط خانه به اجتماع، نيروي کارو فعاليت اجتماع را ضعيف می‌کند؛ حجاب و پوشش اسلامي هیچ‌گونه محدوديت براي فعالیت‌های فرهنگي، اجتماعي، هنري، سياسي و اقتصادي زن ندارد.

ت. ارزش و احترام زن

اسلام زن را تشويق کرده که حجاب داشته باشد و زن هراندازه متین‌تر، باوقارتر و عفیف‌تر حرکت کند و خود را در معرض نمايش براي مردان نامحرم نگذارد، بر احترامش افزوده می‌شود (جهت مطالعه‌ بيشتر در اين زمينه می‌توانید به کتاب«فلسفه‌ حجاب» شهيد مطهري و کتاب «زن در آیینه‌ی حلال و جمال» حضرت آیت‌الله جوادي آملي مراجعه نماييد)؛ بنابراين حجاب و پوشش اسلامي يک ارزش است، ارزشمندترين موجودات، انسان است، ارزشمندترين سرمایه‌ انسان، معنويت اوست و ارزشمندترين معنويات، آبرو و شخصيت اوست.

 منابع

1. قرآن کریم
2. انصاری، پ، (1389) ، جلوه های رفتاری حضرت زهرا (س)، قم: بوستان کتاب.
3. پاینده، ابوالقاسم، (1382)، نهج الفصاحه، تهران: دنیای دانش.
4. طبرسی، ابو علی فضل بن حسن، (1370)، مکارم الاخلاق، قم: شریف رضی.
5. عاملى، حرّ محمد بن حسن بن علي، (1409ق)، تفصيل وسائل الشيعة الي تحصيل مسائل الشريعة، 30 جلد، قم: مؤسسه آل البيت لاحياء التراث.
6. قمّى (شیخ صدوق)، محمّد بن على بن بابويه، (1386ق)، علل الشرائع، 2 جلد، قم، چ اول، كتابفروشى داورى.
7. كلينى، محمد بن يعقوب ابو جعفر، (1407ق)، الكافي (ط - الإسلامية)، 8 جلد، تهران: چ چهارم، دار الكتب الإسلامية.
8. مجلسي، محمد باقر بن محمد تقى (علامه مجلسي)، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، 33 جلد، بيروت: چ دوم، مؤسسة الوفاء.
9. مطهري،مرتضي، (1362)، مسئله حجاب، قم: جامعه مدرسين قم.
10. نوری، میرزا حسین، (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم: انتشارات مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.