تربیت دینی در مساجد: روش‌های تربیت دینی و راهکارهای آسیب زدایی

ستاره موسوی[1]

آیت‌الله پوینده[2]

چکیده

در این نوشتار شیوه‌های آموزشی و تربیتی بر اساس جایگاه مسجد مورد بررسی قرارگرفته است. این مقاله درصدد نشان دادن شیوه‌های متنوع آموزشی و تربیتی حضرت رسول در امر تعلیم و تربیت است، شیوه‌هایی که هر کدام در جایگاه مناسب خود می‌تواند در امر تعلیم و تربیت، مهم تلقی شود. روش مقاله حاضر توصیفی تحلیلی است. شیوه‌های مورد بحث عبارتند از: آموزش به روش غیرمستقیم، آموزش به شیوه تکرار، آموزش به شیوه عکس‌العمل مناسب، آموزش به شیوه رفتاری نه‌تنها رهنمود گفتاری، آموزشی به شیوه خطابه، آموزش به شیوه استفاده از وسایل آموزشی، آموزش به شیوه عینی و تجربی، آموزش به روش نمایش خود عمل.

واژگان‌کلیدی: تربیت، روش تدریس، سیره، پیامبر (ص).

مقدمه

دين و مذهب از زمان به وجود آمدن به دنبال محيطي است كه پيروان خود را در آنجا جمع نمايد. اين تجمع كه عامل اصلي آن عبادت است، وسیله‌ای است براي تعاملات اجتماعي ميان پيروان آن دين، به‌ویژه ادياني كه به تعاملات اجتماعي بهاداده‌اند. از ميان اديان الهي، دين اسلام بيشترين اهميت را براي جنبه‌ اجتماعي عبادت قائل بوده است؛ مساجد اين امكان را براي اين امر خطير فراهم آورده و از اهميت بسزايي برخوردار است. اسلام در ابتدای نظام‌مند ساختن سازمان دینی خود، تأسیس مرکز تجمع عمومی مسلمانان را با نام «مسجد» در اولویت قرار داد و تجمع در آن را به نیکوترین وجه ستوده و بیشترین تأکیدات را در راستای حفظ این سنگر توحیدی ابراز نمود. مسجد که نخستین نهاد عینی تمدن اسلامی محسوب می‌شود از همان بدو تأسیس علاوه بر اینکه پایگاه دینی و معبد مسلمین به شمار می‌رفت، نخستین کانون فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی مسلمین نیز بود و پایه‌های اساسی حکومت اسلامی در زمان پیامبر اکرم در این مکان استوار شد؛ چراکه مقر حاکمیت پیامبر در آن قرار داشت و بعدها نیز اصول و مبانی دین اسلام از همین نهاد مقدس به مردم عرضه می‌شد؛ بدین ترتیب مسجد که خود یک‌نهاد تمدن اسلامی بود به‌زودی، به عنصر مادی و عینی در کنار عنصر فرهنگی اسلام تبدیل شد و در تمدن سازی دخیل شد و به‌تدریج با توسعه گسترده تمدن اسلامی، جای خود را به‌عنوان نماد اسلام در سراسر بلاد اسلامی باز کرد، به‌طوری‌که هرکجا و در هر شهر و قریه‌ای که مسجدی وجود داشت، آن منطقه جزء قلمرو فکری و فرهنگی و البته گاه سیاسی اسلام شمرده می‌شد. با این اوصاف حضور در مساجد جایگاه تربیتی با اهمیتی دارد، در این راستا پژوهش حاضر به بررسی روش‌های مختلف تربیتی در مساجد به‌منظور گرایش جوانان و کودکان به این مکان مقدس و نهادینه‌سازی ارزش‌های اسلامی  پرداخته است.

آنچه امروزه بیشتر در امر آموزش و تربیت دینی استفاده می‌شود، روش خطابه و یک‌طرفه است؛ گویی یک نفر می‌خواهد به دیگران بگوید؛ چه چیزی خوب است و چه چیزی بد، و اینکه تو باید به خوب عمل کنی و از بد اجتناب نمایی، درحالی‌که برای رسیدن به اهداف الهی شیوه‌های آموزشی و تربیتی متنوعی متصور است. آنچه در این مقاله به آن پرداخته شده، بررسی شیوه‌های آموزش و تربیت دینی در مساجد است.

1. آموزش به شیوه‌ غیرمستقیم مبتنی بر اصل خویشتن‌نگری فراگیر: این آموزش مبتنی بر رشد و نهادینه‌سازی ارزش‌ها و خودکنترلی فراگیر است (مجلسی،1413ق ، 74، 142، 12)؛
2. آموزش به شیوه تکرار مبتنی بر اصل تکرار: در این آموزش تکرار عملی و رفتاری و گفتاری مدنظر است؛
3. آموزش به شیوه عکس‌العمل مناسب مبتنی بر اصل؛
4. آموزش به شیوه‌ی پرسش و پاسخ مبتنی بر اصل پرورش (مجلسی، 1413ق، 77، 160، 144)؛
5. آموزش به شیوه تمثیل مبتنی بر اصل تفهیم سازی: در امر آموزش، استفاده از مثال‌های زیبا، در فرایند یادگیری و تنوع و نشاط آن سهم زیادی دارد (کلینی، 1413ق، 3، 394).
6. آموزش به شیوه رفتاری نه‌تنها رهنمود گفتاری مبتنی بر اصل یادگیری؛
7. آموزش به شیوه خطابه مبتنی بر اصل پرورش توانایی‌های شناختی؛
8. استفاده از وسایل کمک‌آموزشی مبتنی بر اصل انعطاف‌پذیری(همان، 2، 666)؛
9. استفاده از شیوه عینی و تجربی در امر آموزش: یکی از شیوه‌های جذاب آموزشی و تربیتی در دین اسلام، توجه به امور عینی در امر آموزش بود، یعنی حضرت تنها به گفتارهای صرفاً نظری و عقلانی در حوزه‌های مختلف بسنده نمی‌کرد؛ بلکه در آموزش از امور ملموس و محسوس که قابل احساس برای مخاطبان است، نیز استفاده می‌کرد؛ زیرا برای انسان درک امور محسوس به‌مراتب از درک امور معقول و نظری آسان‌تر است و پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) از امور محسوس و قابل تجربه و طبیعی انسان‌ها را به امور غیر محسوس و ماوراء طبیعی هدایت می‌نمود؛
10. آموزش به شیوه نمایش خود عمل.

آثار و فواید گرایش کودکان و نوجوانان به مسجد

۱. دین آموزی و تقویت ایمان و اعتقاد

اگر کودکان و نوجوانان پایه‏هاى اعتقادى استوار و تربیت دینى درست نداشته باشند، آسیب‏پذیرترین قشر جامعه در مقابل امواج گناه و فساد اخلاقى و اجتماعى به شمار مى‏آیند. دشمنان اسلام و انقلاب اسلامى نیز، برنامه‌وبودجه زیادی را براى تهاجم فرهنگى اختصاص داده‏اند و با همۀ ابزارها و شیوه‏ها در پى جدا ساختن این قشر جامعه از جریان مقدّس اسلام و مسائل توحیدی و اعتقادی هستند. چه خوب است که برای صیانت آنان از این آفت‌ها برنامه‌ریزی کرد (تمیمی ابادی،1366). می‌توان گفت یکی از این برنامه‌ها به مسجد بردن آنان است؛ چراکه مسجد در تغذیۀ فکرى، روحى، عاطفى و هدایت آنان در بستر صراط مستقیم و بر اساس قرآن و عترت به‌عنوان مکان مقدّس گام بزرگی را می‌تواند بردارد. شرکت در نماز و حضور در مساجد، گواه ایمان و اعتقاد انسان است؛ چنانچه در روایت معصومین: هست که می‌فرمایند: «شرکت در نماز جماعت مسجد، دلیل و گواه بر نمازخوان بودن آن در بین مردم است» و در جای دیگر می‌فرمایند: «إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ‏ بِالْإِیمَانِ‏ ...‏»؛ «رفت‌وآمد مداوم در مسجد شهادت و گواه بر ایمان وی خواهد بود ...».

فردی که به مسجد رفت‌وآمد داشته باشد از آموزه‌ها و صحبت‌های دیگران استفاده می‌کند، وقتی‌که نوجوانی در مسجد برای نماز حاضر شود و بعد از نماز صحبت‌های امام جماعت را بشنود، در ایمان و اعتقاد او اثرات بسیار سازنده‌ای را می‌گذارد؛ چراکه امام جماعت در مورد مسائلی چون امامت، ولایت، معاد، قبر و قیامت، دنیا و مذمّت دنیاگرایی در قالب احادیث و حکایات سخنرانی می‌کند و در روحیۀ وی اثر گذاشته و باعث تقویت مبانی اعتقادی و ایمان او خواهد شد.

۲. تعلیم قرآن و دعا

در میان همۀ مباحث و علوم دینی، پرداختن به علوم قرآن در مسجد دارای اهمیتی ویژه است، زیرا قرآن و مسجد پیوندی خاص با یکدیگر دارند. پیامبر گرامی اسلام فرموده‌اند: إِنَّمَا نُصِبَتِ الْمَسَاجِدُ لِلْقُرْآنِـ؛ «مساجد را برای (خواندن و فهمیدن) قرآن بناکرده‌اند» و نیز فرموده‌اند: «مَنْ‏ أَحَبَ‏ الْقُرْآنَ‏ فَلْیُحِبَّ الْمَسَاجِد؛ دوستدار قرآن، مسجد را نیز باید دوست داشته باشد (حکیمی،1374).

 ۳. پرورش حبّ اهل‌بیت

یکى از راه‌های محبت اهل‌بیت در کودکان و نوجوانان، پدید آوردن صحنه‏ها و فضاهایى است که آنiا در شرایط روحى خاصّى قرار بگیرند و به‌تدریج حسّ درونى آنان بیدار شود و جذب شوند. چه‏بسا اگر آنان را به حال خود رها کرد، به این سمت و جهت کشیده نشوند و به مجالس دعا و توسّل نیایند. ولى اگر ترتیبى دهیم که در این فضا قرار گیرند، جذب مى‏شوند؛ مثلاً اردوهاى فرهنگى و زیارتى و دیدار از حرم‌ها، زیارتگاه‌ها، شرکت در مجالس دینى و دعا و توسّل و عزادارى و ملاقات با شخصیت‌های معنوى،  برگزار شود؛ بنا به نظر بنده این امور با حضور آنان در مسجد به‌دست می‌آید و وقتی‌که کودک و نوجوان در مسجد حضور پیدا می‌کنند و در مسجد مجلس عزا و نوحه برپا شود، عواطف آنان بر محور اهل‌بیت رشد و تعالی می‌یابد.

۴. دوست‌یابی

هنگامی‌که یک کودک و نوجوان به مسجد رفت‌وآمد داشته باشد، می‌تواند دوستان زیادی پیدا کند و از دوست‌یابی در مراکز سوء و فحشاء و دوستان ناباب مصون بماند. حضرت علی(ع) هنگام برشمردن آثار رفت‌وآمد و مراوده با این مکان مقدّس یکی از فواید آن را ... أَخاً مُسْتَفَاداً فِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‏ ...‏‏ «... برادر ایمانی که در مسیر خداوند از او استفاده کند...» بیان می‌فرمایند؛ و نیز از مضمون حدیث معصوم که می‌فرمایند: افرادی که وارد مساجد می‌شوند، افراد شایسته و اصیل هر قومی هستند، می‌توان استفاده کرد که به‌یقین همه‌کس توفیق نخواهد داشت که نامش در شمار افراد دعوت ‌شده به مسجد باشد و مسجد جایگاه افراد شایسته و مورد اعتماد است، پس می‌توان در آنجا دوستان دینی و واقعی خود را پیدا کرد (حکیمی،1374).

۵. نظم آموزی

مسجد در یک جامعۀ اسلامی جایگاه تجمع منظّم و همه‌روزۀ مؤمنان حق‌جوست. آوای ملکوتی اذان به‌خودی‌خود آنان را به مسجد فرامی‌خواند و جلسه‌ای منظّم از دوستداران معارف اسلامی فراهم می‌آید؛ بنابراین وقتی‌که کودکان و نوجوانان به مسجد بیایند و این نظم و هماهنگی اهل مسجد با همدیگر و با امام جماعت را می‌بینند و این را برای خود الگو قرار می‌دهند و مسئلۀ نظم و یکپارچگی بیشتر برایش تجلّی و بروز پیدا می‌کند (به نقل ازنوبهار، 1375).

۶. ایجاد آرامش روحی و روانی

مسجد خانۀ الهی در گستره زمین و پناهگاه مؤمنان است؛ در آنجا دل‌ها با ذکر و یاد خدا آرام‌گرفته، از تنش‌های روانی دور می‌شوند. جسم در سایۀ آرامش روحی سالم و متعادل می‌شود؛ بنابراین آرامش روح تندرستی انسان را تضمین می‌کند و این اطمینان و آرامش نتیجۀ ذکر خداست؛ الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌‌ «آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد!»؛ در سایۀ مذهب و قداست مکان‌های مذهبی به اوج خود می‌رسد؛  پس اگر کودک و نوجوان امروز به مسجد رفت‌وآمد داشته باشند، تندرستی روحی و روانی آن‌ها تضمین‌شده خواهد بود و همان‌طور که حضرت رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: «... مَنْ‏ کَانَتِ‏ الْمَسَاجِدُ بَیْتَهُ ضَمِنَ اللَّهُ لَهُ بِالرَّوْحِ وَ الرَّاحَةِ ...»؛ «هرکس مساجد خانه‌اش باشد، خداوند آسایش و آرامش را برای او ضمانت می‌کند».

۷. پر کردن اوقات فراغت

هرگاه کودک و نوجوان به مسجد رفت‌وآمد داشته باشند و در مسجد با برنامه‌های مختلف، پرمحتوا و متنوّع مشغول شود، از این  راه‌ها تامین فکری می‌شود و هیچ‌گاه در ذهنش مکانی برای فرهنگ مبتذل غرب باقی نمی‌ماند. برای پر کردن اوقات فراغت آنان خوب است که به مناسبت‌های مختلف، مسابقه‌های کتاب‌خوانی، اردوهای تفریحی-زیارتی از طرف مسجد برگزار شود و نوجوانان در این مسابقات و اردوها شرکت کنند، این کار باعث می‌شود که اوقات فراغت آ‌نها به‌طور مفید و با معنویت پر شود و آنها متوجّه می‌شوند که مسجد علاوه بر اینکه جایگاه عبادت، مکانی برای تفریحات سالم نیز است (به نقل ازنوبهار،1375).

۸. تقویت خلّاقت و مسئولیت‌پذیری

امیر مؤمنان علی(ع) می‌فرمایند: «لَا تَسْتَصْغِرَنَ‏ عِنْدَکَ الرَّأْیَ الْخَطِیرَ إِذَا أَتَاکَ بِهِ الرَّجُلُ الْحَقِیر»؛ «افکار ارزشمند افراد غیر مهم را کوچک نشمارید»؛ با توجّه به فرمایش حضرت می‌توان گفت که چه خوب است برای آموزش مسئولیت‌پذیری به کودکان و نوجوانان، مسئولیت‌هایی چون مؤذّن و مکرّر بودن بر عهدۀ آنان گذاشته شود و نیز هنگام برگزاری مراسم‌های مذهبی ا زجمله اعیاد و ایام شهادت معصومین که مسجد نیاز به تزیین و یا سیاه‌پوشی دارد، از آنها کمک گرفت، هنگام قرائت قرآن، توزیع و جمع‌کردن این کتب مقدّس را بر عهدۀ آنان گذاشت. برای تمیزی و نظافت محیط مسجد از آنان کمک گرفت. برای پیشبرد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی از تفکّرات آنها بهره گرفت که این باعث شکوفایی استعدادهای نهفتۀ آنان و تقویت نیروی خلّاقیت و ابتکار در آنها و علاقۀ بیشتر به مسجد و نماز می‌شود.

۹. پرورش روحیۀ جمع‌گرایی

از تأثیرات مناسب مسجد بر تعلیم و تربیت افرادی که در آن حضور می‌یابند، تقویت و پرورش روح جمع‌گرایی، انعطاف‌پذیری، نظم‌پذیری و پیوستن به جمع را می‌توان برشمرد. حضور در مسجد درون‌گرایی، خودمحوری افراطی و بیگانگی از جمع را از کودکان و نوجوانان دور می‌کند. هنگامی‌که آنان وارد مسجد می‌شوند با افکار گوناگون، اشخاص متفاوت برخورد می‌کنند، این علاوه بر آثار تربیتی و آموزشی، روح فردگرایی و خودبینی را در آنان از بین می‌برد و باعث می‌شود تنها به منافع شخصی خود فکر نکند و در صورت تزاحم منفعت شخصی و منافع جامعه، مصلحت شخصی را کنار گذاشته و جامعه را از خود بداند(به نقل از غنيمه، 1372).

راهكارهاي عملی به‌منظور تسهیل تربيت ديني

راهکارهای آسیب زدایی

1-رعایت تدریج و پرهیز از شتاب‌زدگی: فرایند تربیت، فرایند مستمر و تدریجی است و نمی‌توان بدون در نظر داشتن موقعیت مناسب، برنامه تربیتی خاصی را به‌صورت شتاب‌زده به مرحله اجرا درآورد. این امر نه‌فقط در مورد کودکان که در مورد بزرگ‌سالان نیز صادق است، هم‌چنین این مسئله نه‌تنها در مورد انسان‌های عادی، بلکه در تربیت اولیای الهی نیز رعایت شده است. حتی خداوند متعال رسول گرامی(ص) خود را از عجله در هنگام وحی باز می‌داشت، هرچند رسول خدا (ص) به دلیل عشق، علاقه زیاد و با این انگیزه مقدس، به هنگام نزول وحی شور مخصوصی داشت که سبب می‌شد برای دریافت وحی عجله کند( مکارم،1353، 313)؛ ولی چون نفس عجله کردن موجب بروز مشکلاتی می‌شود، خداوند به پیامبرش فرمود: پیش از آنکه وحی قرآن به تو ابلاغ شود، نسبت به آن عجله مکن (طه:114)؛ بنابراین، اگر به کودکان اجازه دهیم که برای کشف یک مطلب پیچیده وقت صرف کنند، به رشد فکری آنان بیشتر کمک کرده‌ایم تا اینکه همان مطلب را در مدت سه دقیقه به آنها یاد بدهیم. این سرعت شتاب‌زا نه‌تنها در یادگیری معنادار و تربیت درونی کمکی نمی‌کند، بلکه موجب کندی یا توقف نیز می‌شود (کریمی،1376).

2-تبیین و روشنگری: به همان میزان که اکراه، اجبار، تحکم و تحمیل، بی‌رغبتی و گریز متربی را در پی دارد، تبیین موضوع و روشنگری نسبت به دلیل و فلسفه آن، رغبت و علاقه او را به محتوا و پیام تربیت به دنبال خواهد داشت. آنگاه که متربی از علت و دلیل یک تکلیف آگاه نیست، آن را تحمیلی دانسته و به‌گونه‌ای از زیر بار آن شانه خالی می‌کند، ولی آنگاه‌ که به حکمت و اسرار آن پی ببرد، بدون نیاز به تأکید و الزام آن را می‌پذیرد. در قرآن کریم موضوع تبیین و روشنگری از چنان جایگاه تربیتی برخوردار است که خداوند متعال در آیات متعددی تبیین آیات را زمینه‌ای برای ایجاد تقوا (بقره:187)، تفکر (بقره:219)، تذکر (بقره،221) بقره:242) تعقل (نساء:83)، تشکر و هدایت (آل‌عمران:103) معرفی کرده است.

 3-تکرار متنوع و دلنشین: تکرار مطلب عامل مهمی در یادگیری و عمل به‌مقتضای آن است؛ بر همین اساس، یکی از شیوه‌های مرسوم در تربیت، شیوه تکرار است. امام خمینی (ر ه) در تشریح دلیل تکرار قصه‌های قرآن می‌فرماید: اینکه قصص قرآنیه مثل قصه آدم و موسی و ابراهیم (ع) و دیگر انبیاء مکرر ذکر شده، برای همین نکته است که این کتاب، کتاب قصه و تاریخ نیست، بلکه کتاب سیر و سلوک الی الله و کتاب توحید و معارف و مواعظ و حکم است و در این امور، مطلوب تکرار است تا در نفوس قاسیه تأثیری  گذارد و قلوب از آن موعظت گیرد»(امام خمینی،1370).

4-پرهیز از درشتی و خشونت: روشي که متربي را از حرکت در مسير تربيت نترساند و او را بتواند به ميدان تربيت بکشاند روش آسان‌گیری است. از اين روش به (تسهيل و تيسير) ياد شده است. «تسهيل» و «تيسير» به معناى آسان كردن و سهل گردانيدن است،(لغت نامه دهخدا) مراد آن است كه در هر حركت تربيتى راه‌هاى آسان و ميسر به روى متربى گشوده شود تا ميل و رغبت به رفتن فراهم شود و با متربى از سر ملايمت و مدارا رفتار شود تا بتواند راه را بر خود هموار سازد و طى طريق كند و به مقصود دست يابد. قرآن كريم که كتاب هدايت و سعادت انسان است و بهترين روش‌ها را براي هدايت انسان اتخاذ نموده است، مي‌فرمايد: خداوند براى شما آسانى مى‌خواهد و براى شما دشوارى نمى‌خواهد(بقره، 185). سخت‌گيري انسان را ناامید و فراري مي‌دهد. بسا سخت‌گیری با توان هر انساني هماهنگ نباشد، آيين تربيت الهى سهل و آسان بنا گذاشته شده است؛  از این‌رو سبب دشوارى و گريزان براي افراد نيست.

نظام دین، نظامی مبتنی بر راه‌های سهل و آسان و قابل پیمودن است و از آداب و تکالیف شاق به دور است، زیرا در غیر این صورت میل به هدایت از بین می‌رود و امکان تحقق تربیت درست‌دینی فراهم نمی‌شود. نظام اسلام، مبتنی بر نظام احسن است و از این‌رو ساختاری فطری دارد و انسان‌ها را از مجرای احکام و قوانین سهله و سمحه راه می‌برد و در این صورت است که انسان به مقصد می‌رسد. اسلام دینی حنیف و مبتنی بر احکام و قوانینی آسان و ملایم است و لازم است همین‌گونه که بنیان‌گذار آن، پیامبر اکرم (ص) آن را ارائه کرده است، تبلیغ شود تا از وضع طبیعی‌اش بیرون نشود و گرفتار آسیب نشود.

جمع‌بندی

مسجد، یكی از مهم‌ترین مكان‌های برپایی مجالس دینی است. در خانه‌ها، حسینیه‌ها، تكیه‌ها، حرم ائمه، امام‌زاده‌ها مدارس نیز برخی از مراسم مذهبی انجام می‌شود، ولی مسجد از همه این مكان‌ها مهم‌تر است و مردم مجالس بیشتری در آن برپا می‌كنند. جایگاه مسجد در جامعه از اهمیت فراوانی برخوردار است و می‌توان نقش کلیدی در تربیت نسل جوان داشته باشد و همچنین به وجود آوردن پایه‌های دینی و مذهبی درون شخصیت و کالبد افراد که از همان کودکی با مفاهیم دینی آشنا شده و آن را در طول زندگی به کار ببرند. مسجد‌ها بزرگ‌ترین پایگاه‌های دینی هستند و پس از گذشت 14 قرن، هنوز محکم‌ترین مقر دینی به شمار می‌روند و گذشت زمان و تبلیغات دشمن نتوانسته است؛ این پایگاه اسلام را منزوی كند. در قرآن مجید و گفتار معصومان، فضیلت‌های فراوانی برای مسجد بیان‌ شده است. هم‌چنین در این سخنان، با بیان جایگاه والای این مكان مقدس، افرادی كه به مسجد رفت‌وآمد می‌كنند نیز پر منزلت شمرده شده‌اند. ضروری به نظر می‌رسد که والدین و تمامی دست‌اندرکاران تربیت به این اصل مهم که نقش اصلی آن را مکان‌های مقدّسی مثل مساجد ایفا می‌کنند، آشنایی پیدا کنند و خود با مساجد بیشتر مأنوس شوند تا فرزندانشان هم با این مکان‌ها رابطۀ بیشتری پیدا کنند و اثرات تربیتی در آنها ظهور و بروز پیدا کند و جوانانی به بار آیند که باروحیۀ دینی و مذهبی خدمتکار اسلام و جامعه به شمار روند. مسجد مکانی مقدّس است که در ابتدا تداعی‌کنندۀ نماز جماعت و مراسم‌های دینی و مذهبی است؛ امّا اسلام مسجد را پایه‌گذاری نمود تا افزون بر دعا و نیایش و عبادت کانون تعلیم و تربیت و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی نیز باشد. یکی از کارکردهای مهمّ این نهاد مقدّس کاربری آن در خصوص امور تربیتی و آموزشی است. این مکان با کارکردهای زیادی که دارد می‌تواند والدین و تمامی دست‌اندرکاران تربیت را کمک نموده و راهگشای بسیاری از مشکلات تربیتی آنان به شمار رود و از این طریق می‌توانند استعدادهای فطری خداجویانِ کودکان و نوجوانان خود را بیدار نگه‌داشته و باعث تقویت باورهای مذهبی و اعتقادی آنان شوند.

منابع

* قرآن کریم

** نهج‌البلاغه

1. ابن‌فارسی، احمد؛ معجم مقائیس اللغة؛ [بی‌جا]: الدار الاسلامیة، 1410 ق.
2. اعتمادی، میرزا آقا؛ اصول و فنون آموزش و پرورش؛ تهران: آوای نور،1376.
3. باقری، خسرو؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی؛ تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، 1368.
4. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد؛ تصنیف غررالحکم و درر الکلم‌؛ قم: دفتر تبلیغات‌،1366.
5. جیمز، ویلیام؛ دین و روان؛ ترجمه مهدی قائینی، قم: دارالفکر، 1367.
6. حکیمی، محمد رضا؛ دانش مسلمین؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1374.
7. شریعتمداری، علی؛ اصول و فلسفه تعلیم و تربیت؛ تهران: امیرکبیر،1367.
8. کلینی، محمد بن یعقوب؛ کافی، بیروت، دارالاضواء، 1413 ق.
9. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ بیروت: دارلاضواء. 1413 ق.
10. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج 2، قم: صدرا.
11. نوبهار، رحيم؛ سيماى مسجد؛ تهران: ستاد اقامه نماز،
12. هوشیار، محمدباقر؛ اصول آموزش و پرورش؛ تهران: دانشگاه تهران، 1347.

پی‌نوشت‌ها

[1]  آموزگار ابتدایی و دانش آموخته برنامه درسی. Email: setarehmousavi@gmail.com

[2]. کارمند اداری دانشگاه پیام نور شهرضا و دانش اموخته کارشناسی ارشد حقوق.