سبک زندگی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) با رویکرد فرزند‌آوری

مهدی سیفی

چکیده

پژوهش حاضر به سبک زندگی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌با رویکرد فرزند‌آوری می‌پردازد. زمینه و هدف پژوهش، تشویق برای فرزند‌آوری و تکثیر آن است. این پژوهش درصدد ارائه‌ی سبک نظری و عملی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌در فرزند آوری و تکثیر آن است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی است. یکی از اهداف ازدواج تولید نسل است که باعث بقای نوع انسانی و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه فرزند‌آوری در جامعه رو به کاهش است و جمعیت ایران رو به پیری می‌رود که این خود یک خطر جدی است. برای ترغیب اقشار مختلف مردم به تولید نسل و تکثیر آن، تشویق‌ها و راهکارهای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌راه روشن و الگوی خوبی خواهد بود. در این مقاله سعی شده تا روایاتی که در مورد تشویق به تولید نسل و تکثیر آن است، دسته‌بندی‌شده و راهکارهای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌ارائه شود؛ در ادامه نیز به الگو بودن خود اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌در این زمینه پرداخته خواهد شد. این نوشتار در مقوله‌ی سبک زندگی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌با رویکرد فرزند‌آوری به بحث و نظر می‌پردازد و برای تبیین این موضوع، مقاله‌ی حاضر سبک اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌را از دو جهت؛ سبک نظری و سبک عملی مورد بررسی قرار داده است.

واژگان کلیدی: سبک زندگی، فرزندآوری.

سبک نظری

در این قسمت به سبک نظری اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌نسبت به فرزندآوری می‌پردازیم با این بحث، نگرش اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌در مقوله‌ی فرزند آوری تبیین شده و دیدگاه‌های متفاوت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌در دو موضوع؛ ترغیب و تشویق به اصل فرزند‌آوری و ترغیب و تشویق به کثرت فرزندآوری و عدم ترس از روزی، ارائه می‌‌شود.

1. ترغیب و تشویق به اصل فرزندآوری

اهل‌بیت اطهار (علیهم‌السلام) ‌یک تشویق عام دارند که شامل زن و مرد می‌شود و یک ترغیب خاص که برای زنان دارند. این تشویق‌ها و ترغیب‌ها از ابعاد گوناگون است.

الف: تشویق عام

• میراث خداوند

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: میراث خداوند به بنده‌ی مؤمنش، فرزند صالحی است که برایش طلب آمرزش نماید[1] (ابن‌بابویه،1413،‏3)حضرت، فرزند صالح را میراث خداوند برای انسان می‌شمرد که با استغفار فرزند برای والدین، زمینه‌ی نزدیکی آنها به خدا را فراهم می‌کند و به همین دلیل خیری از طرف خدا به‌شمار می‌رود.

• جانشین انسان

خیر خداوند برای انسان وقتی محقق می‌شود که قبل از وفات انسان، خداوند جانشین او را نشان دهد. فرزند برای انسان خیری از طرف پروردگار است چراکه جانشین او خواهد بود و راه او را ادامه خواهد داد؛ امام کاظم (علیه‌السلام) فرمودند: همانا خداوند متعال هرگاه خیر بنده‌ای را بخواهد او را نمی‌میراند تا اینکه جانشینش را به او نشان دهد[2] (مجلسى،1403،‏101: 91).

وجود فرزند برای انسان یادآور نام و خاطره اوست و با نگه‌داشتن یاد او، شخصیت او باقی می‌ماند، پس بقای شخصیت انسان درگرو فرزند است؛ روایت شده که هرکس بدون جانشین بمیرد، گویا بین مردم نبوده و کسی که بمیرد و برایش جانشینی باشد، گویا نمرده است[3] (همان)؛ به سبب این دو، یعنی؛ خیر خداوند و بقای شخصیت انسان، اگر کسی قبل از وفات از خود فرزندی را به‌جای بگذارد، سعادت خود را مشاهده می‌کند. امام کاظم (علیه‌السلام) می‌فرمایند: سعادت یافت انسانی که قبل از مرگ جانشینی از خودش را ببیند[4] (كلينى،1407،‏11).

• شفاعت کننده

از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)نقل شده که حضرت فرمود: فرزند ... اگر قبل از او (والدین)بمیرد، شفیعش می شود[5] (ابن أبي جمهور، 1405،‏4:372).

• باعث آمرزش گناهان والدین

چند چیز از طرف فرزند باعث آمرزش والدین است:

4-1- محبت به فرزند: انسان به سبب محبتی که به فرزند ابراز می‌کند، مورد ترحم خداوند واقع می‌شود. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: همانا خداوند عزوجل به سبب شدت محبت بنده نسبت به فرزندش، او را مورد رحمت قرار می‌دهد[6] (كلينى، همان:449).

4-2- بیماری فرزند: بیماری فرزند باعث آمرزش گناهان والدین است، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در مورد بیماری‌ای که به بچه می‌رسد فرمود: برای والدینش کفاره است[7] (ابن فهد حلى،1407:126).

4-3- طلب آمرزش برای والدین: اگر فرزند بعد وفات والدین برای آنها طلب آمرزش نماید خداوند آ‌نها را می‌آمرزد. از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)نقل شده که حضرت فرمود: فرزند ... اگر بعد از او بمیرد برایش طلب آمرزش می‌نماید[8])نورى، 140، ‏15: 112).

4-4- اعمال صالح فرزند: ثواب اعمال صالحی که فرزند انجام می‌دهد به والدین نیز می‌رسد و این باعث تخفیف در عذاب و یا ارتقای درجات آنان خواهد شد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)فرمود: روزی حضرت عیسی بن مریم (علیه‌السلام) از کنار قبری گذشت که صاحبش را عذاب می‌کردند. سال بعد از آنجا گذر نمود درحالی‌که صاحب قبر عذاب نمی‌شد. عرض کرد: پروردگارا! چرا این‌گونه است؟ خداوند به او وحی فرمود: او فرزند صالحی داشت که راهی را درست نمود و یتیمی را پناه داد به سبب همین او را بخشیدم[9] )ابن بابويه، 1376: 512).

• محبت به فرزند و آثار آن

انسان به ابراز عواطف نیازمند است و هم نیاز به جذب محبت دیگران دارد و هم محتاج ابراز محبت به دیگران است. انسانی از جهت روحی و روانی آرامش دارد که از جهت محبت کمبود نداشته باشد؛ فرزند باعث ارتقای احساسات و عواطف انسانی است؛ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌از فرزند تعابیر عاطفی نموده‌اند: از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)نقل شده که فرمودند: فرزند جگر گوشه‌ی مؤمن است[10])ابن أبي‌جمهور، 1405،‏4:372(در جای دیگر حضرت می‌فرماید: فرزندان میوه‌ی دل‌ها و نور چشمانند[11])بروجردى،1386،‏26: 630).

دوست داشتن کودکان و مأنوس بودن با آ‌نها فقط ابراز احساسات دنیوی نیست، بلکه یکی از آثار مهم آن، یاد خداست، چراکه فطرت آنها توحیدی بوده و انگیزه‌های غیر فطری در آنها بسیار کم است؛ پس فطرت انسان را نیز احیا می‌کنند. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: حضرت موسی بن عمران (علیه‌السلام) عرض کرد: ای پروردگار! کدام‌یک از اعمال نزد تو افضل است؟ خداوند فرمود: دوست داشتن بچه‌ها، به سبب آنکه آنها را بر توحید خود سرشتم. اگر آنها را بمیرانم به سبب رحمتم داخل بهشتم می‌کنم[12] (برقى،1371،‏1: 293).

اثر سوم محبت به فرزند، جلب رحمت ویژه الهی است، آنگاه‌که فرزند به چهره‌ی والدین می‌نگرد. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)فرمود: در چهارجا درهای رحمت آسمان گشوده می‌شود: ... هنگام فرود آمدن باران، هنگام نگاه فرزند به‌صورت والدین[13] (بروجردى،1386،26: 634 ). وقتی درهای آسمان گشوده شد برکات آسمانی نصیب پدر و مادر می‌‌شود. شاید به خاطر همین پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله)فرمود: خانه‌ای که در آن بچه نیست، برکتی در آن نیست[14] (پاينده، 1382: 374 ).

• ارزش ویژه‌ی مولود مسلمان

مولود مسلمان به آن جهت که تابع عقاید والدین خواهد بود بر مولود غیرمسلمان برتری دارد و ارزش آن قابل مقایسه با امور دنیوی نخواهد بود، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)فرمود: مولود امت من محبوب‌تر است ازآنچه که خورشید بر آن بتابد[15] )بروجردى، 1386،‏25: 80 (این فرمایش حضرت مربوط به تابش خورشید برجایی است که مسلمانی در آن نباشد ، کنایه از این است که ارزش مولود مسلمان بیشتر از این عالم دنیاست.

الف : تشویق خاص

در روایات زن باردار مورد تشویق ویژه قرارگرفته است. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)فرمود: زن هنگامی که باردار است، خداوند برایش پاداش روزه‌دارِ شب‌زنده‌دار را می‌نویسد و زمانی که پاک شود، کسی جز خداوند نمی‌داند چه پاداشی در انتظارش است[16] ( ابن حيون، 1385،‏2:191)

2.ترغیب به کثرت فرزندآوری و عدم ترس از روزی

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل‌بیت گرامی‌اش (علیهم السلام)علاوه بر ترغیب و تشویق به اصل فرزندآوری، والدین را به‌صورت عام و زنان را به‌صورت خاص، به تکثیر جمعیت سوق می‌دهند.

الف: تشویق عام

• مباهات پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)در روز قیامت

کثرت جمعیت باعث مباهات پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) بر انبیاء و سایر امت‌ها خواهد بود؛ در این زمینه روایات متعددی وارد شده که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:

زن مهربان و بچه‏آور بگيريد، زيرا من به‌ كثرت شما بر ساير پيغمبران افتخار مى‏كنم[17])نورى، 1408،‏14: 178).

زیاد فرزند آورید تا من فردای قیامت به کثرت شما بر امت‌های دیگر مباهات کنم[18] )كاشانى، 1406،‏23 :1292).

ازدواج کنید و تولید نسل نمایید، چراکه من روز قیامت به شما نسبت به سایر امت‌ها مباهات می‌کنم[19] )الخرائج و الجرائح ، ‏2، 920).

• یاری والدین

انسان با فرزندان زیاد یاری می‌شود و هر کدام به کمک والدین خواهند شتافت و این یاری هم در دنیا و هم در آخرت جریان خواهد داشت و این یاری از سعادت انسان شمرده شده است. امام سجاد (علیه‌السلام) فرمود: از سعادت انسان این است که برایش فرزندانی باشد که با آنها یاری شود[20] (ابن‌بابویه،1362،‏1 :159).

ب: تشویق خاص

زن مهربان و بچه‌آور مورد تکریم واقع شده و در روایات با تعابیر مختلفی از آن یاد شده است در بعضی از روایاتبه بهترینِ زنان توصیف شده است. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید : با رسول خدا(صلی الله علیه و آله)نشسته بودیم و در مورد زن‌ها و برتری بعضی از آنها بر بعضی دیگر سخن می‌گفتیم، رسول خدا(صلی الله علیه و آله)فرمود: آیا به شما از بهترینِ زنان خبر ندهم؟ عرض کردند: بلی، بفرمایید. حضرت فرمود: از بهترینِ زنان شما، زن مهربان و بچه‌آور و باحجاب و عفیف است[21])كاشانى، 1406،‏21: 58).

در روایتی آمده که در منزل پیامبر خدا(صلی‌الله علیه و آله)دخترش حضرت فاطمه(علیها السلام)و همسرش عایشه حضور داشتند، عایشه از حضرت خدیجه نکوهش کرد و حضرت فاطمه(علیها السلام)به گریه افتاد، پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله)علت گریه را جویا شد، حضرت جریان را به پدر عرض کرد، حضرت غضبناک شد و فرمود: خموش ای حمیرا! همانا خداوند تبارک‌وتعالی زن مهربان بچه‌آور را مبارک قرار داده است، خدیجه ـ خدا رحمتش کند ـ از من فرزندانی را به دنیا آورد: عبدالله ، قاسم ، فاطمه ، رقیه ، ام‌کلثوم و زینب . درحالی‌که خدا تو را عقیم کرده بود و بچه‌ای به دنیا نیاوردی[22])ابن‌بابویه، 1362،‏2 :405). در روایات دیگر زن فرزندآور از زنان اهل بهشت به شمار آمده است. پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله)فرمود: آیا به شما از زنان اهل بهشتتان خبر ندهم؟ فرمود: زن مهربان و بچّه‌آور[23] )پاينده، 1382: 241 ).

ج: عدم ترس از روزی

مهم‌ترین دلیل برای فرزند نیاوردن و یا عدم تکثیر آن، ترس از روزی است، یعنی والدین از مخارج فرزندان نگرانند که آیا رفع امورات فرزندان از عهده‌ی آنان برمی‌آید یا نه؟ به خاطر این از تکثیر جمعیت خودداری می‌کنند. و این ترس با وعده‌ی الهی و توحید در ربوبیت خداوند منافات دارد. بکربن‌صالح می‌گوید به امام رضا(علیه‌السلام) نوشتم : من پنج سالی است که فرزند نمی‌خواهم و آن به خاطر همسرم است، چراکه او دوست ندارد بچه بیاورد و به خاطر کمی اموال، تربیت آن بر من دشوار است، شما چه می‌فرمایید؟ حضرت برایم نوشت: درخواست فرزند کن که قطعاً خداوند روزی می‌دهد[24] )كلينى، 1407،‏11 :330).

سبک عملی

در این قسمت به راهکارهای عبادی اهل‌بیت اطهار(علیهم‌السلام) ‌برای فرزندآوری و تکثیر آن پرداخته و سبک زندگی خود اهل‌بیت(علیهم‌السلام) ‌در مقوله‌ی فرزندآوری ارائه می‌شود.

1.راهکارهای عبادی

اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ‌برای فرزندآوری راهکارهای عبادی نیز ارائه می‌دادند، چراکه فرزندآوری از روزی‌های خداست، نه آنکه والدین، خالق آنها باشند. خداوند فرستنده‌ی روزی همه‌ی موجودات و خزائن هر چیزی نزد اوست. ایمان به این اصل باعث امید در هر چیز ناامیدوارانه و جلب روزی از طرف پروردگار است؛ پس کسی که در فرزندآوری به بن‌بست رسیده و مأیوس شده است با تقویت ایمان در توحید ربوبی، نسیم امید در فضای قلب او وزیدن می‌کند و باعث جلب روزی فرزند خواهد شد و ایمان جز با اتّصال به منبع فیض و صاحب خزائن حاصل نمی‌شود.

الف: نماز

همان‌گونه که قرآن کریم می‌فرماید: از صبر و نماز یاری بگیرید[25]، یکی از سفارش‌های معصومین(علیه‌السلام) برای فرزندآوری، عمل عبادی نماز است. این انوار مقدسِ برای فرزندآوری نمازهایی را تعلیم می‌دادند که محدثان و مؤلفانِ کتاب‌های دعا آ‌نها را در کتاب‌های روایی و ادعیه ذکر نموده‌اند. در اینجا به دو نمونه اشاره می‌کنیم: حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: هرگاه قصد فرزند آوردن کردی، وضوی کامل و نیکویی بگیر و دو رکعت نماز نیکو بخوان و بعد از آن سجده کن و هفتاد و یک مرتبه بگو: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ، سپس با همسرت نزدیکی کن و بگو: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي وَلَداً لِأُسَمِّيَهُ بِاسْمِ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ ذَلِكَ وَ لَا تَشُكَّ فِي ذَلِكَ. حضرت فرمود تو را به طهارت (وضو)امر کردم چون خداوند می‌فرماید: يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ‏ )بقره، 222 ( و تو را به نماز امر کردم، چون پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)می‌فرمود: نزیک‌ترین حالت عبد به پروردگارش هنگامی است که او را در حال سجده و رکوع ببیند. و تو را به استغفار امر کردم، به خاطر این قول خداوند که می‌فرماید: اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ‏)نوح/ 9 و 10 و 11). و به‌خاطر آیه‌ی: إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ )تؤبه/80 (تو را به بیشتر از هفتاد مرتبه امر کردم[26](طبرسى، 1412 : 339).

امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: هرکه می‌خواهد فرزنددار شود بعد از نماز جمعه دو رکعت نماز بخواند و رکوع و سجود آن را طولانی کند و بعد از نماز بگوید: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِمَا سَأَلَكَ بِهِ زَكَرِيَّا رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ‏ اللَّهُمَّ هَبْ لِي‏ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ اللَّهُمَّ بِاسْمِكَ اسْتَحْلَلْتُهَا وَ فِي أَمَانَتِي أَخَذْتُهَا فَإِنْ قَضَيْتَ فِي رَحِمِهَا وَلَداً فَاجْعَلْهُ غُلَاماً زَكِيّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّيْطَانِ فِيهِ نَصِيباً وَ لَا شَرِيكاً[27] )طوسى، 1407،3 : 315 ).

ب: دعا

• دعا در غیر نزدیکی

حارث‌بن‌مغیره می‌گوید به امام صادق (علیه السلام) ‌عرض کردم: من از اهل بیت منقرض شده‌ام و فرزندی برایم نیست؛ حضرت فرمود در سجده‌ی رکعت آخر از نماز عشاء این دعا را بخوان: «رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ(آل عمران/38).، رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ انبیاء/89).» سپس در آن شب با همسرت نزدیکی کن. حارث می‌گوید این دعا را خواندم و علی و حسین برایم متولد شدند[28] )ابنا بسطام، 1411: 130 ).

امام صادق (علیه السلام) ‌به ابوبصیر فرمود: هرگاه بر یکی از شما فرزند دیر شد، باید بگوید: « اللَّهُمَ‏ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ‏ وَحِيداً وَحْشاً فَيَقْصُرَ شُكْرِي عَنْ تَفَكُّرِي بَلْ هَبْ لِي عَاقِبَةَ صِدْقٍ ذُكُوراً وَ إِنَاثاً آنَسُ بِهِمْ مِنَ الْوَحْشَةِ وَ أَسْكُنُ إِلَيْهِمْ مِنَ الْوَحْدَةِ وَ أَشْكُرُكَ عِنْدَ تَمَامِ النِّعْمَةِ يَا وَهَّابُ يَا عَظِيمُ يَا مُعَظَّمُ ثُمَّ أَعْطِنِي فِي كُلِّ عَافِيَةٍ شُكْراً حَتَّى تُبَلِّغَنِي مِنْهَا رِضْوَانَكَ فِي صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءٍ بِالْعَهْد»[29] )كلينى، 1407،‏6 :7).

امام سجاد (علیه السلام) ‌به بعضی از اصحابش در طلب فرزند این دعا را تعلیم فرمود: رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ‏ وَ اجْعَلْ‏ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا يَرِثُنِي‏ فِي حَيَاتِي وَ يَسْتَغْفِرُ لِي بَعْدَ مَوْتِي وَ اجْعَلْهُ لِي خَلْقاً سَوِيّاً وَ لَا تَجْعَلْ‏ لِلشَّيْطَانِ‏ فِيهِ‏ نَصِيباً اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ إِنَّكَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ هفتاد مرتبه[30] (ابن‌بابویه، 1413،‏3 :474).

• دعا هنگام نزدیکی

امام باقر (علیه السلام) ‌فرمود: هرگاه قصد فرزند نمودی، هنگام نزدیکی بگو: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي وَلَـداً وَ اجْعَلْهُ تَقِيّاً لَيْسَ فِي خَلْقِهِ زِيَادَةٌ وَ لَا نُقْصَـانٌ وَ اجْعَلْ عَاقِبَتَهُ إِلَى خَيْرٍ.[31]

ج : ذکر

• استغفار

ابرش کلبی از بچه‌دار نشدنش نزد حضرت امام باقر (علیه السلام) ‌شکایت بُرد و عرض کرد: چیزی به من تعلیم دهید؛ حضرت فرمود: در هر روز و شب صد مرتبه استغفار کن، چرا که خداوند می‌فرماید: «از پروردگارتان آمرزش بخواهيد كه او آمرزنده است تا از آسمان برايتان پى در پى باران فرستد و شما را به اموال و فرزندان مدد كند و برايتان بستان‌ها و نهرها بيآفريند»[32] )كلينى، 1407،‏6 :10).

حضرت در روایت دیگر فرمود: در آخر شب صد مرتبه استغفار کن و اگر فراموش کردی روز قضایش کن[33] )اصفهانى، 1404،‏21: 17 (از امام حسن مجتبی (علیه السلام) ‌نقل شده که حضرت وقتی نزد معاویه رفت، هنگام خروج بعضی از دربانان با حضرت بیرون آمدند؛ یکی از آنها عرض کرد: من مرد صاحب مالی هستم، در حالی که فرزنددار نمی‌شوم، چیزی به من یاد دهید، امید آن باشد که خدا فرزندی روزیم کند. حضرت فرمود: بر تو باد استغفار. او بسیار استغفار می‌کرد تا اندازه‌ای که در روز به هفتصد مرتبه می‌رسید. ده پسر برایش به دنیا آمد و این ماجرا به معاویه رسید، معاویه گفت: چرا علت را از امام حسن (علیه السلام) ‌ سؤال نکردی؟ آن مرد وقتی از حضرت علت را سؤال کرد، حضرت در جواب فرمود: آیا کلام خدا را در قصه هود (علیه السلام) ‌و نوح (علیه السلام) ‌نشنیده‌ای که می‌فرماید: « و اى قوم من، از پروردگارتان آمرزش بخواهيد، آن‌گاه بر آستان او توبه كنيد تا باران را پی‌درپى بر شما فروريزد و بر نيرويتان بيفزايد»[34] )هود/52.).

سعید‌‌بن‌یسار می‌گوید مردی به امام صادق (علیه السلام) ‌ عرض کرد: بچه‌دار نمی‌شوم؛ حضرت فرمود: هنگام سحر صد مرتبه استغفار کن اگر فراموش کردی قضا کن[35] )كلينى، 1407،‏6: 9).

امام باقر (علیه السلام) ‌ به یکی از درباریان هشام که دارای ثروت زیادی بود، ولی فرزندی نداشت، ذکری را تعلیم داد که فرزند بسیاری خدا روزیش کرد و آن ذکر این بود که هر روز صبح و شام هفتاد مرتبه سبحان الله و ده مرتبه استغفار و نُه مرتبه سبحان الله و یک مرتبه استغفار بگو و حضرت به آیات سوره نوح استدلال فرمودند[36] )همان).

شخصی نزد امام باقر (علیه السلام) ‌ از کمی فرزند شکایت کرد و اینکه با کنیزان و زن‌های آزاد ازدواج کرده، ولی بچه‌دار نشده است و این در حالی است که شصت سال دارد. حضرت فرمود: سه روز بعد از نماز عشا و صبح بگو: سبحان الله هفتاد مرتبه و استغفر الله هفتاد مرتبه وآیات 10و 11 و 12 سوره نوح، و شب سوم با همسرت نزدیکی کن به اذن خدا تو پسردار می‌شوی؛ آن شخص می‌گوید من این کار را کردم و فرزنددار شدم[37] )مجلسى، 1403، ‏101 :84).

• اذان با صدای بلند

هشام‌بن‌ابراهیم از بیماری و فرزنددار نشدن به امام رضا (علیه السلام) ‌شکایت بُرد، حضرت به او امر فرمود: هنگام اذان صدایش را در خانه بلند کند. هشام می گوید این کار را انجام دادم، خداوند بیماریم را رفع و اولادم را زیاد کرد[38] )قطب‌الدين راوندى، 1407: 189).

2.سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام

الف: آزادی کنیز

در احکام بَرده‌ی زن آمده است که اگر مرد مسلمانی که مالکش است از آن زن فرزنددار شود؛ مالک مسلمان، بَرده زن را نمی‌تواند بفروشد. گرچه از بَرده بودن خارج نمی‌شود، لکن اگر مالک بمیرد آزاد می‌شود. در اصطلاح فقهی به این زن، امّ‌ولد اطلاق‌می‌شود)جمعى از پژوهشگران 1426،1: 476 ( این حکم در اصل تشویق برای زنان کفاری بود که اسیر شده بودند و بردگی می‌کردند تا با فرزندآوری حکم آزادی خودشان را صادر نمایند.

ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام)برای ترویج این حکم، خود نیز از بَرده‌های زن فرزند می‌آوردند تا آنها آزاد شوند. حتی بعضی از امامان معصوم(علیهم السلام)از این زنان متولد شده‌اند. در اینجا نام امامان معصومی که دارای ام ولد بوده‌اند را ذکر می‌کنیم:

حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) ‌: چهار فرزند دختر از یک ام ولد متولد شده‌اند)حلى،1408: 243 ).

امام حسن مجتبی (علیه السلام) ‌: چهار فرزند پسر از دو امّ‌ولد هستند )مفيد،1413،‏2: 21 ).

امام سجاد (علیه السلام) ‌: از دوازده فرزند فقط دو فرزند ایشان از همسر آزاده‌اند و بقیه‌ی فرزندان از ام‌ولدهای متعددند ( مجلسى، 1403،‏46؛ 155).

امام باقر (علیه السلام) ‌: سه فرزند از دو امّ‌ولد داشتند )ابن شهر آشوب، 1379،4 :177. (

امام صادق (علیه السلام) ‌: امام کاظم (علیه السلام) ‌ به همراه دو فرزند پسر از یک ام ولد و چهار فرزند دیگر از چهار امّ‌ولد هستند )مفيد، 1413،‏2؛ 210).

امام کاظم (علیه السلام) ‌: هجده فرزند که امام رضا (علیه السلام) ‌هم بین آنان است از سیزده امّ‌ولد متولّد شده‌اند )طبرسى، 1422: 96).

فرزند امام رضا (علیه السلام) ‌، امام جواد (علیه السلام) ‌از امّ‌ولد متولد شده است )مجلسى، 1403،‏50: 16).

یک فرزند امام جواد (علیه السلام) ‌از امّ‌ولد است )مجلسى، 1403،‏50: 16. (

ب: الگوی راستین

داشتن فرزندان متعدد از ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام)، الگویی راستین برای پیروان ایشان در تکثیر جمعیت خواهد بود. تعداد فرزندان ائمه‌ی اطهار(علیهم السلام)مورد اختلاف تاریخ‌نگاران است، به‌خاطر همین ما به یکی از اقوال اکتفا می‌نماییم.

پیامبر عظیم الشأن اسلام(صلی الله علیه و آله)هفت فرزند داشت که شش فرزند از حضرت خدیجه(علیها السلام)بود (مطهر بن طاهر،بی‌تا ،‏5: 16).

امیرالمؤمنین (علیه السلام) ‌ چهارده فرزند پسر و هجده فرزند دختر از زنان متعدّد داشت (احمد بن أبى يعقوب ،بی‌تا،‏2: 214).

حضرت صدیقه‌ی طاهره(علیها السلام)با آن که مدت کوتاهی در قید حیات دنیوی بود، چهار فرزند آورد که پنجمین آ‌نها سقط شد )همان).

امام حسن مجتبی (علیه السلام) ‌ دارای پانزده فرزند؛ هفت پسر و هشت دختر بودند (مفيد،1413،‏2: 21 ).

امام حسین (علیه السلام) ‌ده فرزند؛ شش پسر و چهار دختر داشتند(اربلى، 1381،‏2:.39 (

امام سجّاد (علیه السلام) ‌ دوازده فرزند؛ برخی دختری برای حضرت نشمرده‌اند و برخی سه دختر از حضرت نام برده‌اند( ابن شهر آشوب 1379،‏4: 177 ).

امام باقر (علیه السلام) ‌ دارای هفت فرزند که پنج پسر و دو دختر بودند(اربلى،1381، ‏2: 132 ).

امام صادق (علیه السلام) ‌ ده فرزند داشتند که هفت پسر و سه دختر بودند (مفيد، 1413،‏2: 210).

امام کاظم (علیه السلام) ‌ طبق قول مشهور، داراي سی و هفت فرزند پسر و دختر بوده است(همان: 245(

امام رضا (علیه السلام) ‌ شش فرزند داشتند که پنج پسر و یک دختربودند(اربلى، 1381،‏2: 268 (

امام جواد (علیه السلام) ‌ با اینکه در جوانی به شهادت رسید، دارای چهار فرزند پسر و دختر بود(مجلسى، 1403،50: 16 (

امام هادی (علیه السلام) ‌دارای پنج فرزند دختر و پسر بودند.

امام حسن عسگری (علیه السلام) ‌چهار فرزند داشتند.

نتیجه‌گیری

از مباحث ارائه شده چنین نتیجه گرفته می‌شود که سبک زندگی اهل بیت (علیه السلام) ‌ در فرزندآوری و تکثیر آن، ترغیب و تشویق از جهت فکری و الگوی سازنده و ارائه راهکار عبادی از جهت عملی است.