توصیه‌های تربیتی اسلامی به والدین

سید حسین اسحاقی

1. محبت به فرزندان

محبت و خوش رفتاری، نقش بسیار مهمی در تربیت صحیح فرزند دارد. محبت، احساسات پاک کودک را شکوفا می‌سازد و کمبود عاطفه و عقده‌های روانی، دامن‌گیر فرزندان نمی‌شود. همچنین، زمینه رحمت خداوند را فراهم می سازد.

امام صادق «علیه‌السلام» می‌فرماید: «اِنَّ اللّهَ عزّوجَلَّ لَیَرْحَمُ الرَّجُلَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِه»؛ خداوند بزرگ به آدمی به خاطر شدت علاقه و دوستی به فرزندش، رحم می‌کند؛ ایشان در سخن دیگری فرموده است: اَحبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُم وَ اِذا وَعَدْتُمُوهُم فَفُوا لَهُم فَانَّهُم لا یَروُنَ اِلاّ اَنَّکُم تَرْزَقُونَهُم؛‌به کودکان محبت کنید و به آنها رحم نمایید و هرگاه به آنان وعده‌ای دادید، وفا کنید؛ زیرا آنها شما را روزی دهنده خود می‌دانند. رسول گرامی اسلام در منزل همه روزه که از خواب بر می‌خاست، دست محبت بر سر فرزندان خود می‌کشید.

امام صادق «علیه السلام» از رسول خدا «صلی الله علیه و آله» نقل می کند: مَنْ قَبَّلَ وَلَدَه کَتَبَ اللّهُ عَزُّوجَلَّ لَهُ حَسَنةً وَ مَن فَرَحهُ فَرَّحَهُ اللّهُ یَوْمَ القِیامَةِ؛ آن کس که فرزند خود را ببوسد، خداوند حسنه‌ای در نامه عمل او می‌نویسد و هر کس که فرزندش را شاد کند، خدا او را در روز قیامت شاد خواهد کرد.

فرزندان امروز، پدران و مادران و مسئولان فردایند. اگر به قدر کافی و به شایستگی محبت نبینند، به کمبود عاطفه دچار می‌شوند و در آینده، جامعه با نشاطی نخواهیم داشت. بر همین اساس، امام صادق «علیه السلام» توصیه می‌کند : أکثِروا من قُبلةِ اولادِکم فانَّ لَکُم بِکُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجةً، فرزندانتان را زیاد ببوسید؛ زیرا برای شما در هر بوسه ای درجه ای است.

2. عدم تبعیض در بین فرزندان

رفتار عادلانه با فرزندان بسیار پر اهمیت است. در صورت رعایت نکردن این امر میان فرزندان، انواع کینه‌ها و عقده‌ها در آنان نسبت به یکدیگر پدید می‌آید؛ با زیاد بودن تعداد فرزندان، وظیفه پدر و مادر درباره این مسئله حساس‌تر و سنگین‌تر است. پدر و مادر باید رفتار عادلانه‌ای با کودکان داشته باشند و در نقش یک قاضی عادل و عاقل با آنها برخورد کنند. هیچ کدام را بر دیگری ترجیح ندهند و در رفتار و گفتار، در محبت و خشم، تنبیه و تشویق، یکسان عمل کنند. رسول خدا «صلی الله علیه و آله» به مردی که یکی از بچه‌های خود را بوسید و دیگری را از خود دور کرد، فرمود: «چرا با فرزندان خود به طور مساوی رفتار نکردی؟. در روایت دیگری امام صادق «علیه السلام» فرمود: «اِعْدِلُوا بَیْنَ اَولادِکُم کَما تُحِبُّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُم؛ بین فرزندان خود به عدالت رفتار کنید، همان‌گونه که خودتان مایلید فرزندان شما و مردم، بین شما به عدل و تساوی رفتار کنند.

اگر رفتار بزرگ‌ترها با فرزندان از روی عدالت و برابری نباشد، عقده حقارت، بدبینی، کینه توزی، دشمنی‌های خطرناک، درگیری‌های بی‌مورد و بهانه‌گیری‌های بی‌جا دامن‌گیر آنان خواهد شد. پس بکوشیم تا توصیه‌های روایی و آموزه‌های دینی را فرارویمان بگشاییم و با عمل به آنها، سعادت و سلامت را تحفه فرزندانمان بسازیم.

3. تربیت عملی فرزند

تعلیم و تربیت افراد به ویژه فرزندان، آن گاه تأثیرگذار خواهد بود که با عمل همراه باشد: «کُونُوا دُعاةَ النّاسِ بِغَیْرِ ألْسِنَتِکُم؛ مردم را در عمل و به غیر زبانتان به خوبی‌ها دعوت کنید .پدرو مادر افزون بر آنکه با گفتار و پند و اندرز باید بهترین راهنمای فرزندان خود باشند، باید در عمل نیز آموزه‌های دینی را به کودکان خود بیاموزند. والدین باید در همه زمینه‌ها به اخلاق و رفتار خود توجه کنند و همواره در حضور فرزندان با اعمال درست خود، راهنمای راستین آنان باشند. اگر پدران و مادران کودکان را به راستی در گفتار و کردار امر کنند، ولی خود این گونه عمل نکنند، فرزندانشان دچار سرگردانی و خشم و نفرت می‌شوند و امر و نهی والدین دیگر تأثیری نخواهد داشت؛‌ بنابراین، در صورتی خصلت ها و کردار نیک در کودکان نهادینه می‌شود که اینان در زندگی، از پدر و مادر خود الگوی عملی بگیرند. کودکانی که وفا و محبت و دل سوزی پدر و مادر خود را در حق آشنایان و همسایه‌ها از فقیر و غنی ببینند. آنان نیز ناخودآگاه به سوی خوبی‌ها رهنمون می‌شوند.

امام حسین «علیه‌السلام» می‌فرماید: «مادرم زهرا «علیه‌السلام» را دیدم که در شب جمعه تا صبح نماز می‌خواند و تک‌تک مؤمنان را دعا می‌کرد و هنوز خود را دعا نکرده بود، از او پرسیدم: چرا به خودت دعا نمی‌کنی؟ جواب داد: پسرم! اول همسایه، بعد خویشتن؛ «الجار ثم الدّار».

4. بازی با کودک

با ورود به بازی کودک، در واقع او را بدون تربیت به حال خود رها نمی‌کنیم، بلکه به‌تنهایی و نگرانی او پاسخ درست می‌دهیم و شادی و اطمینان خاطر را به او هدیه می‌کنیم؛ وقتی پدر یا مادر با فرزند خود رفتاری محبت‌آمیز داشته باشد و در همه حال با او و در کنار او باشد، کودک احساس تنهایی و خودمحوری نمی‌کند و عواطف و احساسات جمعی در او شکوفا می‌شود؛ در شیوه رفتاری رسول خدا و امامان معصوم «علیهم‌السلام» فراوان به چشم می‌خورد که با صبر و مهربانی، با بچه‌ها بازی می‌کردند. به‌ویژه رسول خدا «صلی‌الله علیه و آله» با بچه‌های بی‌سرپرست یا بی‌خانمان همبازی می‌شد. به آنها سلام می‌کرد، آنها را به دوش می‌گرفت، می‌بوسید و نوازش می‌کرد. علی «علیه‌السلام» نیز برای کودکان یتیم داستان می‌گفت، آنها را می‌خندانید و در آغوشش می‌فشرد. از رسول گرامی اسلام روایت است: «مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبِیُّ فَلْیتصابَّ لَهُ؛

کسی که در نزدش کودکی است، باید با او کودکانه رفتار کند.

منبع: شمیم یاس، فروردین 1387، شماره 61 ، صفحه15.