بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر آیات و روایات

این مقاله‌ی هرچند کوتاه می‌کوشد تا نشان دهد که آموزش مبتنی بر از آیات و روایات چگونه بر کاهش اضطراب مؤثر خواهد بود...
2
بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر آیات و روایات

بررسی اثربخشی آموزش مبتنی بر آیات و روایات بر کاهش اضطراب

ستاره موسوی؛ دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی دانشگاه اصفهان؛ setarehmousavi@gmail.com.

چکیده

در جوامع انساني به‌ویژه جوامع ثروتمند، احساس بي‌معنايي و عدم خوشبختي باوجود رفاه مادي افزايش يافته است. تجربه نشان داده است كه ماده‌گرايي در ايجاد شادي و احساس خوشبختي موفق نبوده است‌. افرادي كه توجه بيشتري به ثروت،‌ ظاهر شخصي و شهرت دارند، بيشتر دچار افسردگي، كاهش انگيزه براي زيستن و دردهاي‌ جسماني مي‌شوند. تحقيقات نشان داده است كه ماده‌گرايي باعث به خطر انداختن سلامت جسماني و رواني افراد مي‌شود. معنويت براي جمعيت قابل توجهي از مردم جهان مهم و حياتي است. حتي در جوامع صنعتي و فرامدرن نيز برخلاف انتظار، معنويت طالبان زيادي دارد و از عناصر مهم زندگي افراد جامعه است. این مقاله‌ی هرچند کوتاه می‌کوشد تا نشان دهد که آموزش مبتنی بر از آیات و روایات چگونه بر کاهش اضطراب مؤثر خواهد بود.

واژگان کلیدی: آموزش، آیات قرآن، اضطراب، آرامش، سلامت روان.

مقدمه

تحقيقات نشان داده است كه ماده‌گرايي باعث به خطر انداختن سلامت جسماني و رواني افراد مي‌شود. معنويت براي جمعيت قابل توجهي از مردم جهان مهم و حياتي است. آماري كه در نتيجة پژوهش‌هاي نظرسنجي در آمريكا منتشر شده‌اند، براين ادعا صحه مي‌گذارند (بيكر ، 1997؛ ميلر، 2003 ). آمار و ارقام بيانگر اين موضوع است كه مردم آمريكا نسبت به جنبه‌هاي معنوي و مذهبي زندگي علاقه‌مند هستند.

   دين از عوامل مهم و تأثيرگذار در سلامت روان است. دين چهره‌ی جهان را در نظر فرد ديندار دگرگون می‌کند و طرز تلقی او را از خود، خلقت و رويدادهای پيرامون تغيير می‌دهد. فرد ديندار خود را تحت حمايت و لطف همه جانبه‌ی خداوند به‌مثابه بزرگترين نيروی موجود می‌بيند و بدين‌ترتيب احساس اطمينان، آرامش و لذت معنوی عميقی به وی دست می‌دهد. او خداوند را سرچشمه خير و برکت می‌داند. بنابراين در نظر چنين فردی همه رويدادها، حتی بلايا و مصايب، نعمت و آزمايشی از جانب خداوند تلقی می‌شوند. او خود را موظف می‌داند که سختی‌هايی که با قدرت عقل قابل توجيه نيستند را با ايمان تحمل کند، تا به تکامل دست يابد. چنين فردی به‌واسطه‌ی ناملايمات و ناکامي‌های زندگی دچار ناميدی و اضطراب نمی‌شود؛ زيرا خداوند را حامی خويش می‌داند. او اطمينان دارد که اين حوادث و رويدادها گذرا هستند و او پاداش صبر خود را خواهد گرفت. فرد ديندار با همنوعان و اطرافيان خود رابطه‌ی خوب و مبتنی بر احترام متقابل و محبت برقرار می‌کند (کروز ، 2003).

مذهب به زندگي فرد معنا و هدف می‌دهد و باعث ايجاد اميد و آزادی شخصی در فرد مي‌شود. احساس كنترل در افراد مذهبي به‌واسطه‌ی دعاكردن ايجاد مي‌شود. افراد مذهبی آستانه تحمل بالاتری دارند و از الگوي تصميم‌گيري خاصي استفاده مي‌كنند. مذهب باعث برخورداري از حمايت اجتماعي بيشتر مي‌شود (كوئنيگ، 2004).‌

پیشینه­ی تحقیق

احدی (1378)، درتاج (1372)، خلجی موحد (1379) و فقیهی (1384) به اهمیت و جایگاه اسلام در رشد عزت‌نفس و سلامت روان پرداختند.

عباسی (1388)، یوسفی و اعتمادی (1388)، نظری (1387) واثقی و محمدی (1386)، عاصمی (1385)، طارمیان (1380)، توتل‌جین و همکارن[1] (2006)، مادی[2] و همکاران (2006)، مالتبی[3]و دیگران (2000)، مورو[4] و همکاران (2009) مهر[5] (2007)، ونتیس[6] (2000) و كامر (2005) بر اهمیت و تأثیر مثبت آموزش مبتنی بر آیات و روایات در کاهش اضطراب و استرس پرداخته‌اند. روش این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نوع، توصیفی - تحلیلی است.

رابطه آموزش و کاهش اضطراب

با توجه به اینکه آموزشِ برگرفته از آیات قرآن در افراد مضطرب، آنها را در مقابل دغدغه­ها، گرفتاری­ها و روش مقابله با مشکلات آشنا می­کند و به آنها آموزش می­دهد که مسائل را در موقعیت­های ترس و اضطراب قابل حل بدانند و روش­های رویارویی با اضطراب را به آنها نشان داده که چه چیزهایی باعث اضطراب آنها می­شود تا به موقع بتوانند پیشگیری و یا درمان کنند. چیزهایی که آرامش روانی انسان را از بین می­برد، نبود توکل به خدا است خداوند در قرآن می‌فرماید: «حسبنا الله و نعم الوکیل نعم المولی و نعم النصیر» اگر کسی به‌خدا توکل کند هیچ اضطرابی نخواهد داشت (بیرجندی، 1378). فرد متوکل در سختی­ها به خداوند اعتماد و اطمینان می­کند و کارها را به‌خدا وا می­گذارد «افوض امری الی الله» صبر را پیشه خود قرار می‌دهد که «ان الله مع الصابرین» و «و تواصو باالصبر» و همزمان از کارهای اشتباه خود عبرت می­گیرد و توبه می­کند «توبوا الی‌الله» هنگام مواجهه با موقعیت­های اضطراب تکیه­گاهی جز خدا ندارد و به‌خدا پناه می­برد و دعا می­کند «یا ایها الذین امنوا استجیبوالله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم» همین امر باعث آرامش و سکینه خاص است که ویژه آن دلی است که طهارت دارد و آن از جانب خدا است.

با آموزش تأثیر اضطراب در ایجاد علائم جسمانی، رفتاری و شناختی، روانی، کمک به افراد در شناسایی آنها و بیان تأثیر اضطراب در زندگی فردی، اجتماعی و روانی در می­یابند بسیاری از این علائم جسمانی که آنها در مواجهه با موقعیت‌های اضطراب­آور تجربه می­کنند، ناشی از دور شدن از یاد خدا و آرامش است و در صورت مواجهه با آن، اگر مهارت­های مقابله­ای را به‌کار ببندند از تشدید آن جلوگیری می‌کنند، همچنین کاربرد روش­های مقابله­ای در زندگی روزمره و حتی امتحان می­تواند نور امید را در دل آنان زنده کند و باعث عزت‌نفس و کنترل خشم و سلامت روان آنان نیز گردد.

آرامش، استقرار و امنیتِ نفس برای پرهیزگار محقق می­شود؛ زیرا ایمان راستینش به خداوند او را نسبت به کمک و لطف خداوند امیدوار می­کند. مؤمنی که به خدا ایمان دارد، از هیچ چیز در این دنیا نمی­هراسد، چون می­داند تا خدا نخواهد هیچ شر و آزاری بر او نمی­رسد (تغابن: 11). تا خداوند نخواهد هیچ انسانی یا قدرتی در دنیا قادر نیست به او ضرری رساند یا چیزی را از او منع کند، به‌همین دلیل شخص پرهیزگار، ا‌نسانی است که امکان ندارد، ترس یا اضطراب بر او چیره شود (بقره: 112).

خداوند متعال می­فرماید: «ثم انزل السکینه علی رسوله و علی المؤمنین» آنگاه خدا سکینه خود را بر پیامبرش و بر مؤمنان نازل کرد. همان‌گونه که یاد خدا موجب آرامش دل‌ها است، یاد او موجب رستگاری انسان هم است. خداوند متعال می­فرماید: «واذکر الله کثیراً لعلّکم تفلحون؛ خدا را فراوان یاد کنید، امید است که رستگار شوید» و «الا بذکر الله تطمئن القلوب» و این پاداش و موهبتی الهی به سبب یاد خدا و لیاقت مؤمن است و هرگز یک امر طبیعی شخصی نیست که وصف شجاعان باشد. شاید شجاعان زیادی باشد که آرامش نداشته باشند. بنابراین با آموزش و گسترش مهارت­های مقابله­ای، مانند توکل بر خدا، دعا، نیایش، صبر، توبه و ... عامل مؤثر و سازنده­ای در پیشگیری و درمان آسیب­های روانی در نوجوانان به‌وجود می‌آید.

یافته­های این پژوهش نمایانگر این است که افراد با اعتقادات مذهبی و با توکل و تکیه بر یک مبدأ و اتصال به نیروی عظیم آن، می­توانند سلامت روان خویش را حفظ کنند تا در مقابل سختی­ها دچار اضطراب، ناامیدی، افسردگی و ... نشوند.

نتیجه‌گیری

در این‌میان اهمیت به چند نکته بسیار مهم است:

  1. بازبینی در فرآیند تربیت مذهبی کودکان و نوجوانان؛
  2. پررنگ کردن نقش خانواده در فرآیند آموزش؛
  3. برگزاری کارگاه‌هایی برای معلمان و مشاوران؛
  4. برگزاری کلاس‌های آموزش رویکرد اسلامی در مقابله با استرس.

در نهایت، می‌توان به منظور نهادینه‌سازی آموزه‌های اسلامی معصومین: الگوها و رویکردهای تربیتی را به‌شکل زیر ارائه کرد (باقری، 1389: 240):

مبنا

اصول

روش‌هاي تربيتي

1. خداجويي

تقوي و زهد

1. مراقبه و محاسبه نفس

2. مجاهده و تحميل بر نفس

3. پرهيز از معاصي

2. انديشه‌ورزي و عقلانيت

اعتدال

1. روش اعتدال بيم و اميد

2. ميانه‌روي و اعتدال در كارها و عبادات

تذكر

1. امر به معروف و نهي از منكر

2. يادآوري نعمت‌ها

3. عبرت‌آموزي

3. كرامت

عزت

1. تكريم شخصيت

2. عيب‌پوشي

4. ضعف

سعه صدر

1. انعطاف‌پذيري

2. صبر

مسامحت

1. مرحله‌ای کردن تكاليف

2. تجديدنظر در تكاليف

5. هدايت‌پذيري انسان

تبليغ و ارشاد

1. مناظره و مباحثه

2. موعظه

تعليم

1. توأم‌كردن علم و عمل

2. ايجاد عادات مطلوب

3. روش الگويي

6. جذبه حسن و احسان

فضل

1. عفو و گذشت

2. محبت

3. توبه

تواضع

1.خوش‌خلقي وخوش‌سلوكي

2. اعتراف به تقصير

آراستگي

1. آراستن ظاهر

2. تزيين كلام

 


 

فهرست منابع

  1. قرآن‌مجید
  2. اتکینسون، ريچاردلي؛ ريتال اتکینسون و ارنست هیلیگارد (1369) زمینه روان­شناسی، محمدتقی براهینی و همکاران، تهران: انتشارات رشد.
  3. احدی، حسن؛ بنی‌جمالی، شكوه السادات (1378) روان­شناسی رشد (مفاهیم بنیادی در روان­شناسی کودک)، تهران: انتشارات پردیس.
  4. باقري، خسرو (1389) نگاهي دوباره به تربيت اسلامي، ج 2، تهران: انتشارات مدرسه.
  5. حسینی بیرجندی، سيدمهدي (1384) اصول و روش راهنمایی و مشاوره، تهران: انتشارات رشد.
  6. خلجی موحد، امان‌الله (1379) روان­درمانی با کلام آسمانی، همدان: انتشارات شهر اندیشه.
  7. درتاج، فريبرز (1372) اعتباریابی و هنجاریابی مقیاس اضطراب مدرسه، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
  8. طارمیان، فرهاد (1380) سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان، تهران: انتشارات تربیت.
  9. عاصمی، زهرا (1385) تأثیر مذهب در بهداشت روانی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام، پایان­نامه دوره کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت جام.
  10. عباسی، ثريا (1387) اثربخشی آموزش راهبردهای مقابله­ای اسلام بر باورهای غیرمنطقی (براساس رویکرد شناختی) پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و تحقیقات واحد خوزستان.
  11. فقیهی، علي‌نقي (1384) بهداشت و سلامت روان در آینه علم و دین؛ قم: انتشارات حیات سبز.
  12. نظری، ايمان (1387) بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های اجتماعی بر کاهش اضطراب و افزایش عزت نفس دانش­آموزان دختر پایه دوم مقطع متوسطه شهرستان باغملک، پایان­نامه کارشناسی ارشد واحد علوم و تحقیاقت خوزستان.
  13. واثقی و محمدی (1386) رابطه دینداری با اضطراب و افسردگی، پایان­نامه کارشناسی روان­شناسی دانشگاه تهران.
  14. یوسفی، ناصر؛ همکاران (1388) اثربخشی معنادرمانی و گشتالت­درمانی در درمان اضطراب، افسردگی و پرخاشگری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد.

 

  1. Comer, R. C. (2005) Fundamentals of abnormal   psychology. New York : Worth Publication        
  2. Krause, N. (2003) Religious meaning and subjective well-being in late life. The Journal of Geruntology,0 58, 160-170 .
  3. Maddi, S. R.; Brow, M.; Khoshaba, D. M. & Vaitkus, M (2006) Relationship of hardiness and religiousness to depression and anger consulting psychology. Journal, 3, 148-161.
  4. Maltby, I.; lewis, C. A. & Day, L (2000) Religious orientations psychological well-being: The role of the frequency of personal prayer. British journal of Health psychology, 4, 363-363.
  5. Mareau, T (2009) Coping strategy and anxiety evolution in multiples sclerosis patients Vol; 15; No.3, 393-398.
  6. Marsel & Mirz (1995) Memory enhancement, stress control. Translated by Razmara, Hoshyar (1374) Sepanj publication, Tehran. 5th [Farsi]
  7. Miller, G (2003) Incorporating spirituality in counseling and psychotherapy (Theorey and technique ) . New Jersey : John Wiley .
  8. Mohr, D.C (2007) Stress and multiple sclerosis. Journal of Meirp;pgu. II65II68.
  9. Tuttlejane, compbell-heider Nancy. Et al. (2006) Posit adolescent life skill, training for high-risk teen results of a group intervention.
  10. Ventis, W.L (2000) The relationships between religion and health. Journal of social Issues, 51(2), 33-48.
  11. Koenig, H. G (2004) Spirituality, wellness, and quality of life. Sexuality, Reproduction and Menopause, 2, 76-82.

 

--------------------------------------------------

پی‌نوشت‌ها:

[1]. Tuttle jane & et al.

[2]. Maddi.

[3]. Maltebi.

[4]. Mareau.

[5]. Mohr.

[6]. Ventis.

جستجو در مطالب سایت مقالاتی که اخیرا مشاهده شده اند
دوره مجازی مهارت‌افزایی پژوهشی

دوره مجازی مهارت‌افزایی پژوهشی

تحلیل مضمون، آموزش مقاله نویسی، آموزش عملی نرم افزار مکس کیو دی آی، آموزش ورد پیشرفته
جلسه کارگروه تجربه نگاری فرهنگی با مرکز بشری

جلسه کارگروه تجربه نگاری فرهنگی با مرکز بشری

جلسه مشترک مدیرکارگروه تجربه نگاری پژوهشکده باقرالعلوم(ع) و مرکز علمی - فرهنگی و نیکوکاری بشری برگزار شد
دوره آموزش تجربه نگاری (مجازی)

دوره آموزش تجربه نگاری (مجازی)

دوره آموزشی تجربه نگاری توسط پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام برگزار می شود.
پر بازدیدترین مطالب

پر بازدیدترین ها

مؤلفه‌های حفظ کرامت زن در سبک زندگی اسلامی

مؤلفه‌های حفظ کرامت زن در سبک زندگی اسلامی

این نوشتار بر آن است تا با روش توصیفی‌تحلیلی به این سؤال پاسخ دهد که مؤلفه‌های حفظ کرامت زن در سبک زندگی اسلامی چیست. این پژوهش نشان می‌دهد دو نوع کرامت داریم: 1. کرامت ذاتی که همة انسان‌ها از آن برخوردارند؛ 2. کرامت اکتسابی که با تقوا به دست می‌آید.
معیارهای معاشرت اسلامی

معیارهای معاشرت اسلامی

این نوشتار درصدد بررسی معیارهای معاشرت در اسلام ‏است. از جمله موضوع‌هایي كه پژوهش در آن جايگاه ويژه‌اي دارد، نوع معاشرت انسان‌ها است. در متون دینی معیار‌هاي عدیده‌ای برای معاشرت بیان شده است. بررسی هر یک از این عناوین، وجه تمايز و امتياز این نوع هم‌زیستی را با ديگر روش‌ها روشن می‌کند.
واكاوى آسیب‌ها و پیامدهای منفی مدرنیته در ساختار خانواده مسلمان

واكاوى آسیب‌ها و پیامدهای منفی مدرنیته در ساختار خانواده مسلمان

مدرنیته شیوه‌ای نو در حوزه‌های مختلف زندگی انسان است که با ارائه‌ی سبک جدیدی از زندگی، تحولی فراگیر را در جامعه به ارمغان آورد که این مقاله به بررسی پیامدهای مدرنیته در خانواده پرداخته است. مدرنیته دارای تأثیرات مثبتی مانند رفاه و سهولت دسترسی به دنیای اطلاعات بود؛ اما پیامدهای منفی نیز به همراه داشت. هدف از بررسی این موضوع، روشن‌کردن ابعاد منفی مدرنیته بر خانواده است تا با نگاهی نو به این مسئله از منفی آن بر خانواده به‌عنوان مهم‌ترین عضو جامعه کاسته شود. نوشتار حاضر بعد از بررسی منابع اسلامی، تحلیلی، جامعه‌شناسی و سایر منابع، با روش فردی، کتابخانه‌ای، توصیفی و کاربردی پس از اشاره به جایگاه خانواده در اسلام و مؤلفه‌های مدرنیته، به پیامدهای منفی مدرنیته از جمله تغییر در ساختار و فرهنگ خانواده و شیوه‌ی همسرگزینی، کاهش روابط عاطفی خانواده و میزان باروری و افزایش طلاق می‌پردازد.
واکاوی پیامدهای بی‌حجابی از منظر قرآن و روایات

واکاوی پیامدهای بی‌حجابی از منظر قرآن و روایات

مقالة حاضر با روش مروری- کتابخانه‌ای به بررسی پیامدهای بی‌حجابی پرداخته و نتیجه می‌گیرد بی‌حجابی در زمینة دنیوی و اخروی این پیامدها را بر جای می‌گذارد: ابتذال زن و سقوط شخصیت او، از بین‌رفتن آرامش روانی، تحریک مردان، گسترش‌یافتن فساد و فحشا، افزایش آمار طلاق، در احاطة شیطان قرارگرفتن، مورد عقوبت قرارگرفتن زنان و همسرانشان و مورد آزار و اذیت قرارگرفتن توسط افراد پست و... .
Powered by TayaCMS